Know the Culture in Maharashtra (II) |महाराष्ट्राची संस्कृती

Know the Culture in Maharashtra (II) | महाराष्ट्र राज्यातील संस्कृती, पोशाख, संगित, नृत्य; रंगमंच, साहित्य, चित्रपट व मिडीया या विषयी जाणून घ्या.

पोशाख

पारंपारिकपणे, मराठी स्त्रिया सामान्यतः साडी नेसतात; जी बहुतेक वेळा स्थानिक सांस्कृतिक चालीरीतींनुसार; सुस्पष्टपणे डिझाइन केलेली असते. शहरी महाराष्ट्रातील बहुतेक मध्यमवयीन आणि तरुण महिला; पाश्चात्य पोशाख परिधान करतात, जसे की स्कर्ट आणि ट्राउझर्स किंवा सलवार कमीज वापरतात. (Know the Culture in Maharashtra (II))

पारंपारिक नऊवारी साडी; किंवा लुगडे हा महाराष्ट्रीय स्त्रियांचा पोशाख आहे; परंतू, मागणीच्या अभावामुळे त्या आता बाजारातून गायब होत आहेत. वृद्ध महिला नऊ वारी साडी नेसतात. शहरी भागात; सहा वारी साडीनेसतात. विशेषत: पैठणी, तरुण स्त्रिया विवाह आणि धार्मिक समारंभ यांसारख्या विशेष प्रसंगी परिधान करतात. (Know the Culture in Maharashtra (II)

पुरुषांमध्ये, वेस्टर्न ड्रेसिंगला जास्त मान्यता आहे; सांस्कृतिक कार्यक्रमाप्रसंगी पुरुष देखील पारंपारिक पोशाख; जसे की धोतर आणि फेटा परिधान करतात. ग्रामीण महाराष्ट्रातील वृद्ध पुरुषांमध्ये; गांधी टोपी ही लोकप्रिय टोपी आहे. कुर्ता (लांब शर्ट); पुरुष विशेष प्रसंगी परिधान करतात.

स्त्रिया मराठा आणि पेशवे राजघराण्यातील पारंपारिक दागिने घालतात; कोल्हापुरी साज हा एक प्रकारचा हार आहे; जो मराठी स्त्रिया परिधान करतात. शहरी भागात; महिला आणि पुरुषांमध्ये; पाश्चात्य पोशाख प्रबळ आहे.

संगीत

देशी लोकसंगीतामध्ये पोवाडा, भारुड आणि गोंधळ; यांचा समावेश होतो. शतकाहून अधिक काळ हिंदुस्थानी शास्त्रीय संगीताचे जतन आणि विकास करण्यात; महाराष्ट्र आणि महाराष्ट्रीय कलाकारांचा प्रभाव आहे.

किराणा किंवा ग्वाल्हेर शैलीचे प्रख्यात अभ्यासक; महाराष्ट्राला आपले घर म्हणत. भीमसेन जोशी यांनी 1950 मध्ये सुरु केलेला पुण्यातील सवाई गंधर्व भीमसेन महोत्सव; हा भारतातील सर्वात प्रतिष्ठित हिंदुस्थानी संगीत महोत्सव मानला जातो.  

भारतीय शास्त्रीय संगीताचा वारसा लाभलेल्या भावगीत; आणि नाट्यसंगीत यांसारख्या संगीताच्या जपणुकीत; कोल्हापूर आणि पुण्यासारखी शहरे मोठी भूमिका बजावत आहेत. (Know the Culture in Maharashtra (II)

वाचा: Maharashtra Day Significance History and all | महाराष्ट्र दिन

भारतीय लोकप्रिय संगीताचा सर्वात मोठा प्रकार म्हणजे; मुंबईत तयार होणाऱ्या चित्रपटांतील गाणी. 2009 मध्ये चित्रपट संगीताने; भारतातील 72 टक्के संगीत विक्री केली. बहुतेक प्रभावशाली संगीतकार आणि गायकांनी; मुंबईला आपले घर म्हटले आहे.

अलिकडच्या दशकांमध्ये, महाराष्ट्रातील संगीत दृश्यात; आणि विशेषतः मुंबईत रॅपसारख्या नवीन संगीत प्रकारांची वाढ झाली आहे. या शहरात ब्लूजसारख्या पाश्चात्य संगीत शैलीतील उत्सवही; आयोजित केले जातात.

2006 मध्ये, सिम्फनी ऑर्केस्ट्रा ऑफ इंडियाची स्थापना करण्यात आली; जी मुंबईतील NCPA येथे आहे. आज हा भारतातील एकमेव व्यावसायिक सिम्फनी ऑर्केस्ट्रा आहे; आणि जागतिक-प्रसिद्ध कंडक्टर आणि एकल वादकांसह दरवर्षी दोन मैफिली सीझन सादर करतो.

नृत्य

मराठी नृत्य प्रकार लोकपरंपरेतून आलेले आहेत; लावणी हा राज्यातील लोकप्रिय नृत्य प्रकार आहे. वारकरी संप्रदायातील (वैष्णव भक्त) भजन, कीर्तन आणि अभंगांना मोठा इतिहास आहे; आणि ते त्यांच्या दैनंदिन विधींचा भाग आहेत.

कोळी नृत्य (ज्याला ‘कोळीगीते’ म्हणतात); हे महाराष्ट्रातील सर्वात लोकप्रिय नृत्यांपैकी एक आहे. नावाप्रमाणेच ते महाराष्ट्रातील मच्छीमार लोकांशी संबंधित आहे; ज्यांना कोळी म्हणतात. त्यांच्या अद्वितीय ओळख आणि जिवंतपणासाठी लोकप्रिय; त्यांचे नृत्य त्यांच्या व्यवसायाचे प्रतिनिधित्व करते. (Know the Culture in Maharashtra (II)

या प्रकारच्या नृत्याचे प्रतिनिधित्व; स्त्री आणि पुरुष दोघेही करतात. नृत्य करताना ते दोन गटात विभागले जातात. हे मच्छीमार त्यांच्या कोळी नृत्य सादरीकरणादरम्यान; लाटांच्या हालचाली आणि जाळी टाकण्याचे प्रदर्शन करतात.

वाचा: Know the History of Maharashtra- 2 | महाराष्ट्राचा इतिहास

रंगमंच

महाराष्ट्रातील आधुनिक रंगभूमीचा उगम 19व्या शतकाच्या मध्यभागी; ब्रिटीश वसाहती काळातील आहे. हे प्रामुख्याने पाश्चात्य परंपरेनुसार तयार केले गेले आहे; परंतु त्यात संगीत नाटका सारखे प्रकार देखील समाविष्ट आहेत.

वाचा: BA in Travel and Tourism Management | प्रवास व पर्यटन

अलिकडच्या दशकात, काही प्रायोगिक नाटकांमध्येही मराठी; तमाशा समाविष्ट करण्यात आला आहे. आज, थिएटरचा मुंबई आणि पुण्यात एक सुशिक्षित निष्ठावान प्रेक्षकवर्ग असलेली उपस्थिती कायम आहे; तर भारताच्या इतर भागांतील बहुतेक चित्रपटगृहांना; सिनेमा आणि टेलिव्हिजनच्या हल्ल्याचा सामना करताना; कठीण वेळ आली आहे.

विनोदी सामाजिक नाटके, प्रहसन, ऐतिहासिक नाटके आणि संगीत नाटकांपासून; प्रायोगिक नाटके आणि गंभीर नाटकांपर्यंत; त्याचा संग्रह आहे. विजय तेंडुलकर, पी.एल. देशपांडे, महेश एलकुंचवार; रत्नाकर मतकरी, आणि सतीश आळेकर या मराठी नाटककारांनी; संपूर्ण भारतातील रंगभूमीवर प्रभाव टाकला आहे.

वाचा: Significance of Ram Navami in Indian Culture: रामनवमीचे महत्व

मराठी रंगभूमी व्यतिरिक्त, महाराष्ट्र आणि विशेषत: मुंबई, गुजराती, हिंदी आणि इंग्रजी यांसारख्या इतर भाषांमध्ये; रंगभूमीची प्रदीर्घ परंपरा आहे.

नॅशनल सेंटर फॉर द परफॉर्मिंग आर्ट्स (NCP); हे मुंबईतील एक बहु-स्थळ, बहुउद्देशीय सांस्कृतिक केंद्र आहे; जे भारतातील तसेच इतर ठिकाणांहून संगीत, नृत्य, नाट्य, चित्रपट, साहित्य आणि छायाचित्रणातील; कार्यक्रम आयोजित करते. हे परफॉर्मिंग आर्ट्स क्षेत्रातील; नवीन आणि नाविन्यपूर्ण काम देखील सादर करते. (Know the Culture in Maharashtra (II)

साहित्य- Know the Culture in Maharashtra (II)

महाराष्ट्राचे प्रादेशिक साहित्य हे राज्यातील विशिष्ट भागातील मराठी लोकांचे; जीवन आणि परिस्थिती याबद्दल आहे. समृद्ध साहित्यिक वारसा लाभलेली मराठी भाषा; देवनागरी लिपीत लिहिलेली आहे.

मराठी साहित्यातील सर्वात प्राचीन उदाहरण म्हणजे; ज्ञानेश्वरी, 13व्या शतकातील संत ज्ञानेश्वर यांनी; भगवद्गीतेवर केलेले भाष्य आणि नामदेव आणि गोरा कुंभार; यांसारख्या त्यांच्या समकालीनांनी ‘अभंग’ नावाच्या भक्ती गीत किंवा कविता.

सुरुवातीच्या आधुनिक काळातील भक्ती साहित्यात अनुक्रमे तुकाराम; एकनाथ यांसारख्या संतांनी देव पांडुरंगाच्या स्तुतीपर रचनांचा समावेश केला आहे.

19व्या शतकातील मराठी साहित्यात प्रामुख्याने बाळशास्त्री जांभेकर; बाळ गंगाधर टिळक, गोपाळ हरी देशमुख, महादेव गोविंद रानडे; ज्योतिराव फुले आणि विष्णुशास्त्री चिपळूणकर; यांसारख्या सामाजिक आणि राजकीय कार्यकर्त्यांच्या वादविवादाचा समावेश होतो.

केशवसुत हे आधुनिक मराठी कवितेचे; प्रणेते होते. हिंदुत्वाचे पुरस्कर्ते, विनायक दामोदर सावरकर हे लेखक होते. इंग्रजी आणि मराठी भाषेतील त्यांच्या कार्यात अनेक निबंध; दोन कादंबऱ्या, कविता आणि नाटके यांचा समावेश आहे.

वाचा: Know the Culture in Maharashtra (I) |महाराष्ट्राची संस्कृती

चार मराठी लेखकांना ज्ञानपीठ पुरस्कार; भारतातील सर्वोच्च साहित्य पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले आहे. त्यात कादंबरीकार, विष्णू सखाराम खांडेकर आणि भालचंद्र नेमाडे; विष्णू वामन शिरवाडकर (कुसुमाग्रज); आणि विंदा करंदीकर यांचा समावेश आहे.

विष्णू वामन शिरवाडकर (कुसुमाग्रज); आणि विंदा करंदीकर हे त्यांच्या कवितेसाठीही प्रसिद्ध होते. इतर उल्लेखनीय लेखकांमध्ये; नाटककार राम गणेश गडकरी, कादंबरीकार हरी नारायण आपटे; कवी, आणि कादंबरीकार बी.एस. मर्ढेकर, साने गुरुजी, व्यंकटेश दिगंबर माडगूळकर; प्रल्हाद केशव अत्रे, चिंतामणी त्र्यंबक खानोलकर आणि लक्ष्मणशास्त्री यांचा समावेश होतो.

विश्वास पाटील, रणजित देसाई आणि शिवाजी सावंत; हे मराठा इतिहासावर आधारित; कादंबऱ्यांसाठी ओळखले जातात.

वाचा: Travel and Tourism in Maharashtra | महाराष्ट्रातील पर्यटन

पु ला देशपांडे हे स्वातंत्र्योत्तर काळातील; मराठीतील सर्वात लोकप्रिय लेखक आहेत. त्यांच्या कार्यात विनोद, प्रवासवर्णने, नाटके; आणि चरित्रे यांचा समावेश होतो. नारायण सुर्वे, शांता शेळके, दुर्गा भागवत; सुरेश भट आणि नरेंद्र जाधव; हे अलीकडचे काही लेखक आहेत.

विसाव्या शतकाच्या मध्यभागी स्वतंत्र भारतात; जातीच्या दैनंदिन दडपशाहीला साहित्यिक प्रतिसाद म्हणून दलित साहित्य मूळतः मराठी भाषेत उदयास आले. विविध साहित्य प्रकारांवर प्रयोग करुन; जाती प्रथांवर टीका केली. “दलित साहित्य” हा शब्द महाराष्ट्र दलित साहित्य संघाच्या (महाराष्ट्र दलित साहित्य समाज); मुंबईतील पहिल्या परिषदेसाठी वापरला गेला.

महाराष्ट्र आणि विशेषतः राज्यातील मुंबई आणि पुणे या शहरांमध्ये; विविध भाषा बोलल्या जात आहेत. रोहिंटन मिस्त्री, शोभा डे आणि सलमान रश्दी यांसारखे इंग्रजीतील लेखक; मुंबईला आपले घर म्हणतात. त्यांच्या कादंबऱ्यांना मुंबईची पार्श्वभूमी आहे; कैफी आझमी, जान निसार अख्तर, गुलजार आणि जावेद अख्तर; यांसारखे अनेक नामवंत उर्दू कवी मुंबईचे रहिवासी आहेत.

वाचा: Know the Economic History of MH | महा. आर्थिक इतिहास

चित्रपट- Know the Culture in Maharashtra (II)

दादासाहेब फाळके यांनी 1913 मध्ये राजा हरिश्चंद्र हा चित्रपट बनवला; तेव्हा भारतीय चित्रपटसृष्टीचा जन्म महाराष्ट्रात झाला. फाळके दिग्दर्शित हा मूकपट होता; दादासाहेब फाळके यांना भारतीय चित्रपटसृष्टीचे जनक मानले जाते. राजा हरिश्चंद्र (1913); हा पहिला भारतीय चित्रपट होता.

भारतीय करमणूक उद्योगासाठी महाराष्ट्र हे एक प्रमुख स्थान आहे; तेथे प्रचंड चित्रपट, दूरचित्रवाणी मालिका, पुस्तके आणि इतर माध्यमे आहेत. मुंबईत अनेक चित्रपट निर्मिती स्टुडिओ आहेत; आणि त्यात चित्रपट निर्मितीची सुविधा आहे.

मुख्य प्रवाहातील हिंदी चित्रपट महाराष्ट्रात; विशेषतः शहरी भागात लोकप्रिय आहेत. चित्रपट आणि दूरदर्शन निर्मितीसाठी मुंबई हे सर्वात मोठे केंद्र आहे; आणि एकूण भारतीय चित्रपटांपैकी; एक तृतीयांश चित्रपट राज्यात तयार होतात.  

वाचा: Nag Panchami Festival 2021 the Best Information | नागपंचमी

1.5 बिलियन (US$20 दशलक्ष) पर्यंतची सर्वात महागडी किंमत असलेली; कोट्यवधी-डॉलरची बॉलीवूड निर्मिती; तेथे चित्रित केली जाते. पूर्वी कोल्हापुरात असलेला मराठी चित्रपट उद्योग; आता मुंबईत पसरला आहे.

कला चित्रपटांसाठी सुप्रसिद्ध, सुरुवातीच्या मराठी चित्रपट उद्योगात; दादासाहेब फाळके आणि व्ही. शांताराम यांसारख्या प्रसिद्ध दिग्दर्शकांचा समावेश होता. दादा कोंडके हे मराठी चित्रपटातील; सर्वात प्रमुख नाव आहे.

दादासाहेब फाळके पुरस्कार हा भारतातील चित्रपटसृष्टीतील सर्वोच्च पुरस्कार आहे; जो भारतीय चित्रपटसृष्टीतील आजीवन योगदानासाठी; भारत सरकारकडून दरवर्षी दिला जातो. वाचा: Great Culture of Maharashtra | महासंस्कृती

मीडिया- Know the Culture in Maharashtra (II)

या राज्यात सुमारे 200 हून अधिक वर्तमानपत्रे; आणि 350 हून अधिक ग्राहक मासिकांचे कार्यालये आहेत. राज्यातील पुस्तक-प्रकाशन उद्योग सुमारे 250,000 लोकांना रोजगार देतात. वाचा: Economic Sources of Maharashtra-1 | महा. आर्थिक स्रोत

पुणे आणि इतर प्रमुख महाराष्ट्रीय शहरांतून प्रकाशित होणार्‍या सकाळचे; डिसेंबर 2016 पर्यंत महाराष्ट्रातील मराठी वृत्तपत्रांमध्ये सर्वाधिक प्रसार आहे. वाचा: Biodiversity in Maharashtra (IV) | महाराष्ट्र जैवविविधता

महाराष्ट्र टाइम्स, लोकसत्ता, नवा काळ, पुढारी; आणि लोकमत ही इतर प्रमुख मराठी वर्तमानपत्रे आहेत. तरुण भारत आणि केसरी ही दोन वृत्तपत्रे; जी एकेकाळी वसाहतवादी आणि स्वातंत्र्योत्तर काळात खूप प्रभावशाली होती. त्यांनी छापील आवृत्ती बंद केली आहे आणि आता ती फक्त डिजिटल पद्धतीने प्रकाशित केली जात आहेत. (Know the Culture in Maharashtra (II)

साप्तहिक सकाळ, गृहशोभिका, लोकराज्य, लोकप्रभा आणि चित्रलेखा; ही मराठी भाषेतील लोकप्रिय मासिके आहेत. दैनिक बातम्या आणि विश्लेषण, द टाइम्स ऑफ इंडिया, हिंदुस्तान टाईम्स, द इंडियन एक्स्प्रेस; मुंबई मिरर, एशियन एज, मिड-डे आणि फ्री प्रेस जर्नल हे इंग्रजी भाषेतील प्रमुख वर्तमानपत्रे; मोठ्या प्रमाणात प्रकाशित आणि विकली जातात.

द इकॉनॉमिक टाइम्स, मिंट, बिझनेस स्टँडर्ड; आणि द फायनान्शियल एक्सप्रेस सारखी काही प्रमुख आर्थिक दैनिके; मोठ्या प्रमाणावर प्रसारित केली जातात. हिंदी, कन्नड, गुजराती, तामिळ आणि उर्दू सारखी स्थानिक वर्तमानपत्रे देखील निवडक वाचक वाचतात. वाचा: Rights of Women as per Hindu Law | हिंदू कायदा व महिला अधिकार

टेलिव्हिजन उद्योग महाराष्ट्रात विकसित झाला; आणि राज्याच्या अर्थव्यवस्थेत एक महत्त्वपूर्ण नियोक्ता बनला आहे. दूरदर्शन या सरकारी मालकीच्या दूरदर्शन प्रसारकाचे; DD सह्याद्री नावाचे चॅनल आहे. (Know the Culture in Maharashtra (II)

वाचा: Know About the State of Maharashtra (I) | महाराष्ट्र राज्य

महाराष्ट्रात अनेक भारतीय आणि आंतरराष्ट्रीय दूरदर्शन चॅनेल; पे टीव्ही कंपनी किंवा स्थानिक केबल टेलिव्हिजन प्रदात्याद्वारे पाहता येतात. चार प्रमुख भारतीय ब्रॉडकास्ट नेटवर्क्सची मुख्यालये महाराष्ट्रात आहेत; The Times, STAR India, CNN-IBN आणि ZEE. दूरदर्शन हे सरकारी मालकीचे दूरदर्शन प्रसारक आहे; आणि ते दोन विनामूल्य स्थलीय चॅनेल प्रदान करते.

मल्टी-सिस्टम ऑपरेटर केबलद्वारे मराठी, बंगाली, नेपाळी, हिंदी, इंग्रजी; आणि आंतरराष्ट्रीय चॅनेलचे मिश्रण प्रदान करतात. उपलब्ध केबल चॅनेलच्या विस्तृत श्रेणीमध्ये ईएसपीएन; स्टार स्पोर्ट्स, कलर्स, सोनी, झी टीव्ही आणि स्टार प्लस सारख्या राष्ट्रीय मनोरंजन चॅनेल आहेत. वाचा: Know the Importance of Makar Sankranti 2022 | मकर संक्रांती

सीएनबीसी आवाज, झी बिझनेस, ईटी नाऊ आणि ब्लूमबर्ग यूटीव्ही सारख्या बिझनेस न्यूज चॅनेलचा समावेश आहे. मराठीच्या 24 तासांच्या दूरचित्रवाणी वृत्तवाहिन्यांमध्ये; एबीपी माझा, न्यूज18 लोकमत, झी 24 तास, साम, टीव्ही9 मराठी; आणि जय महाराष्ट्र यांचा समावेश आहे. तसेच, मराठी मनोरंजन चॅनेलमध्ये झी मराठी, झी युवा, कलर्स मराठी, स्टार प्रवाह; सोनी मराठी आणि फक्‍त मराठी यांचा समावेश आहे.

वाचा: Governance & Administration in Maharashtra | शासन व प्रशासन

ऑल इंडिया रेडिओची प्रादेशिक फ्रिक्वेन्सी राज्यभर विखुरलेली असली तरी; विशेषत: एअर मराठी, एफएम गोल्ड आणि एफएम इंद्रधनुष्य; तिची व्यावसायिकदृष्ट्या यशस्वी हवाई सेवा Vividh Bharti चे मुख्यालय; मुंबई येथे आहे.

बिग 92.7 एफएम, रेडिओ मिर्ची, रेड एफएम, वसुंधरा वाहिनी; रेडिओ धमाल 24 आणि माय एफएमसह खाजगी रेडिओ स्टेशन सर्व प्रमुख शहरांमध्ये उपलब्ध आहेत. Airtel, BSNL, Jio आणि Hoda Phone हे; सेल्युलर फोन ऑपरेटर उपलब्ध आहेत.

भारतातील एकूण इंटरनेट वापरकर्त्यांपैकी; सुमारे 18.8 टक्के इंटरनेट मार्केटमध्ये महाराष्ट्राचा वाटा सर्वाधिक आहे. ब्रॉडबँड इंटरनेट सर्व खेडे आणि शहरांमध्ये उपलब्ध आहे. जे राज्य-संचालक एमटीएनएल, बीएसएनएल आणि इतर खाजगी कंपन्यांद्वारे प्रदान केले जाते. बीएसएनएल आणि इतर प्रदात्यांद्वारे; संपूर्ण राज्यात डायल-अप प्रवेश प्रदान केला जातो. वाचा: अष्टविनायक

सारांष

अशाप्रकारे महाराष्ट्र राज्यातील संस्कृती पोशाख, संगित, नृत्य; रंगमंच, साहित्य, चित्रपट व मिडीया अशा विविधतेने नटलेली असून; त्याला सामाजिक एकता, प्रेम, बंधुभाव व आदर यांची झालर आहे. अशा या विविधतेने व परिपूर्णतेने नटलेल्या महाराष्ट्र राज्याला “मराठी बाणाचा” मानाचा मुजरा. जयहिंद… जय महाराष्ट्र!

Related posts

• Gudhi Padva is the most important festival in India | गुढीपाडवा
• What is Vaijayanti mala or Vana-mala? | वैजयंतीमाळ, वन-माळ
• Importance of the Teachers’ Day | शिक्षक दिनाचे महत्व
• The Religious Significance of Diwali | दिवाळीचे धार्मिक महत्त्व
• Know All About Pitru Paksha 2022 | पितृ पक्ष

Post Categories

आमच्या Etopcollection वेबसाईटला जरुर भेट द्या, तसेच शैक्षणिक माहितीसाठी “ज्ञानज्योत” शैक्षणिक मराठी संकेत स्थळाला भेट द्या