Celebration of the Festival of Durga Puja | दुर्गा पूजा

Celebration of the Festival of Durga Puja | दुर्गा पूजा उत्सव उत्सवातील सजावट, पर्यावरणीय प्रभाव, प्रतीकात्मक बलिदान, थीमवर आधारित पूजा, पूजेचे महत्व व देशाबाहेरील उत्सव.

दुर्गा पूजा उत्सव हा देवी दुर्गेचा, राक्षस महिषासुरावरील विजय म्हणून साजरा केला जातो. या उत्सवाचे विशेष महत्व म्हणजे वाईटावर चांगल्याचा विजय. या उत्सवाची पूर्व तयारी म्हणून पूजेसाठी मातीचे शिल्प, प्रतिमा किंवा मूर्ती तयार करण्यापासून होते. (Celebration of the Festival of Durga Puja)

माती गोळा करण्यापासून अलंकारापर्यंतची प्रक्रिया ही एक औपचारिक प्रक्रिया आहे. हा सण पावसाळ्याच्या शेवटी पिकांच्या कापणीनंतर साजरा केला जात असला तरी, कारागीर काही महिन्यांपूर्वी, उन्हाळ्यात मूर्ती बनवण्यास सुरुवात करतात. (Celebration of the Festival of Durga Puja)

बेस तयार करण्यासाठी वेगवेगळ्या प्रदेशांतून गोळा केलेली चिकणमाती वापरली जाते. ही निवड एक परंपरा आहे, यामध्ये असे मानले जाते की, दुर्गेचे अस्तित्व विश्वातील प्रत्येक गोष्टीमध्ये आहे.

वाचा: Rituals and Traditions of Durga Puja | दुर्गा पूजा विधी

चिकणमातीचा आधार पेंढ्यासह एकत्र केला जातो, मळून घेतला जातो आणि नंतर गवत आणि बांबूपासून बनवलेल्या कास्टमध्ये तयार करुन शेवटी स्वच्छ, पेंट आणि पॉलिश केले जाते.

पुढच्या काही महिन्यांत पुतळ्याला तडे जाऊ नयेत म्हणून जूट नावाच्या फायबरचा थर, मातीत मिसळून, वरच्या बाजूला जोडला जातो. पुतळ्यांचे डोके अधिक गुंतागुंतीचे असतात आणि ते सहसा वेगळे केले जातात.

पुतळ्यांचे हातपाय बहुतेक पेंढ्यांच्या गठ्ठ्यांपासून बनवलेले असतात. त्यानंतर, ऑगस्टच्या सुमाराला, स्थानिक कारागीर हाताने शिल्प-मूर्ती रंगवतात त्यानंतर कपडे परिधान केले जातात, मुर्ती सजवल्या जातात आणि सुशोभित केल्या जातात आणि पूजा वेदीवर प्रदर्शित केल्या जातात.

शिल्प-मूर्तींची कार्यपद्धती आणि प्रमाण हिंदू धर्मातील कला-संबंधित संस्कृत ग्रंथांमध्ये वर्णन केले आहे, जसे की विश्वकर्मा शास्त्र. वाचा: Dasara the Most Important Hindu Festival | विजया दशमी

पर्यावरणीय प्रभाव- Celebration of the Festival of Durga Puja

person doing handcraft face mask — Photo by Prasanta Kr Dutta on Pexels.com

पूजेसाठीच्या मुर्ती पारंपारिकपणे पेंढा, चिकणमाती, माती आणि लाकूड यांसारख्या जैवविघटनशील पदार्थांपासून बनविल्या जातात. आजच्या काळात, उजळ रंगाच्या पुतळ्यांची लोकप्रियता वाढली आहे आणि नॉन-बायोडिग्रेडेबल, स्वस्त किंवा अधिक रंगीबेरंगी कृत्रिम कच्चा माल वापरण्यात विविधता वाढली आहे.

पर्यावरण कार्यकर्त्यांनी पुतळ्याच्या निर्मितीसाठी वापरल्या जाणार्‍या पेंटबद्दल चिंता व्यक्त केली जाते, असे म्हटले आहे की दुर्गा उत्सवाच्या शेवटी जेव्हा मूर्तींचे विसर्जन केले जाते तेव्हा या पेंटमधील जड धातू नद्यांना प्रदूषित करतात.

उजळ रंग जे बायोडिग्रेडेबल आणि इको-फ्रेंडली देखील आहेत, तसेच पारंपारिक नैसर्गिक रंग, सामान्यत: नॉन बायोडिग्रेडेबल पेंट्सच्या तुलनेत अधिक महाग असतात.

भारताच्या पश्चिम बंगाल राज्याने घातक पेंट्सच्या वापरावर बंदी घातली आहे, आणि प्रदूषण रोखण्यासाठी विविध राज्य सरकारने कारागिरांना शिसे-मुक्त पेंट्स वितरीत करण्यास सुरुवात केली आहे. (Celebration of the Festival of Durga Puja)

प्रतीकात्मक बलिदान- Celebration of the Festival of Durga Puja

शाक्त हिंदू समुदाय महिषासुराचा वध आणि दुर्गेचा विजय प्रतीकात्मक किंवा वास्तविक बलिदानाद्वारे चिन्हांकित करतात. बहुतेक समुदाय प्रतिकात्मक बलिदानाला प्राधान्य देतात, जेथे असुराची मूर्ती पीठापासून बनविली जाते.

त्या मुर्तीला सेंदूर लावला जातो, जे युद्धादरम्यान सांडलेल्या रक्ताचे प्रतीक आहे. इतर पर्यायांमध्ये भाजीपाला किंवा गोड पदार्थ यांचा समावेश होतो. काही घटनांमध्ये, भक्त प्राणी बलिदानाला तिरस्करणीय मानतात आणि त्यांच्या परंपरेतील इतरांच्या मतांचा आदर करुन भक्ती व्यक्त करण्याचे पर्यायी माध्यम वापरतात.

वास्तविक बलिदान करणाऱ्या समुदायांमध्ये, प्राण्याचे बलिदान दिले जाते, प्रामुख्याने मंदिरांमध्ये. नेपाळ, पश्चिम बंगाल, ओडिशा आणि आसाममध्ये, महिषासुराचा वध करणाऱ्या दुर्गेच्या आख्यायिकेच्या स्मरणार्थ शाक्त मंदिरांमध्ये पशुबलिदान केले जाते. अलिकडे ब-याच ठिकाणी या प्रथा बंद केल्या आहेत. वाचा: Significance of the Balipratipada | बलिप्रतिपदा

थीमवर आधारित पूजा- Celebration of the Festival of Durga Puja

दुर्गापूजा सुरु होण्याच्या काही महिन्यांपूर्वी, समाजातील तरुण सदस्य निधी आणि देणग्या गोळा करतात, पुजारी आणि कारागीरांना गुंतवून ठेवतात, व्होटिव्ह साहित्य खरेदी करतात आणि एका थीमभोवती केंद्रीत मंडप बांधण्यास व सजावटीस सुरुवात करतात.

अशा थीममध्ये धार्मिक, सामाजिक, नैसर्गिक, लोकसंस्कृती, सिनेमा उत्सव, स्त्रीत्व, पर्यावरण अशा विविध विषयांवर थीम समाविष्ट असतात. सध्याची मंदिरे, वास्तू आणि स्मारके यांची देखील प्रतिकृती बनवली जाते.

2019 च्या बालाकोट हवाई हल्ल्यासारख्या राजकीय घटनांना मान्यता देण्यासाठी आणि नॅशनल रजिस्टर ऑफ सिटिझन्स ऑफ इंडियाचा निषेध करण्यासाठी दुर्गा पूजा मंडप देखील थीमभोवती केंद्रित केले गेले आहेत.

अशा थीमवर आधारित पूजेसाठी लागणारे बजेट पारंपारिक पूजेपेक्षा लक्षणीय आहे. अशा थीमवर आधारित पूजेसाठी, तयारी आणि मंडप व स्टेज बांधणे खर्चिक आहे, जे सहसा प्रमुख प्रायोजकांना आकर्षित करतात.

अशा व्यावसायिक पुजेला पाहुण्यांची गर्दी होते. थीमवर आधारित विषयांमुळे, स्पर्धात्मकतेच्या वाढीमुळे भारतातील पूर्वेकडील राज्यांमध्ये दुर्गापूजेचा खर्चाचे प्रमाण वाढले आहे.

समाजातील काही वर्ग बिलबोर्ड, आर्थिक स्पर्धा यावर टीका करतात आणि मूलभूत गोष्टींकडे परतण्याचा प्रयत्न करतात. स्पर्धेत पुतळ्याची उंची यांसारखे अनेक प्रकार घेयेतात. 2015 मध्ये, कोलकात्याच्या देशप्रिया पार्कमधील दुर्गेच्या 88 फुटांच्या मूर्तीने असंख्य भक्तांना आकर्षित केले, काही अंदाजानुसार 10 लाख अभ्यागत होते

दुर्गा पूजेचे महत्व- Celebration of the Festival of Durga Puja

एक कला उत्सव आणि सामाजिक-धार्मिक कार्यक्रम असण्यापलीकडे, दुर्गा पूजा हा एक राजकीय कार्यक्रम बनला आहे; ज्यामध्ये प्रादेशिक आणि राष्ट्रीय राजकीय पक्षांनी दुर्गा पूजा उत्सव प्रायोजित केले आहेत. (Celebration of the Festival of Durga Puja)

2019 मध्ये, पश्चिम बंगालच्या मुख्यमंत्री, ममता बॅनर्जी यांनी राज्यातील सर्व समुदाय-आयोजित दुर्गा पूजांना 25,000 रुपये अनुदान देण्याची घोषणा केली. 2019 मध्ये, कोलकात्याच्या दुर्गापूजेला भारत सरकारने मानवतेच्या अमूर्त सांस्कृतिक वारशाच्या 2020 च्या युनेस्को प्रतिनिधी सूचीसाठी नामांकन दिले होते.

दुर्गापूजा राजकीय आणि आर्थिकदृष्ट्याही महत्वाची आहे. कोलकाता येथे दुर्गापूजेचे आयोजन करणाऱ्या समित्यांचे राजकारण्यांशी जवळचे संबंध आहेत. राजकारणी देणग्या देऊन किंवा सामुदायिक पूजेच्या निधीसाठी पैसे गोळा करुन किंवा पूजा कार्यक्रम आणि उद्घाटनांना त्यांची उपस्थिती दर्शवून उत्सव साजरे करतात.

राज्य सरकारने एकट्या महिलांनी व्यवस्थापित केलेल्या पूजा आयोजन समित्यांना रुपये 5,000 चे अतिरिक्त अनुदान जाहीर केले, तसेच पूजा पंडालच्या एकूण वीज बिलावर पंचवीस टक्के सवलत जाहीर केली. सरकारने 2018 मध्ये राज्यातील 20,000 पेक्षा जास्त पूजा आयोजन समित्यांना प्रत्येकी 10,000 रुपये अनुदान दिले होते.

मीडियाच्या दृष्टिकोनातून दुर्गा पूजेचे महत्व

a statue of durga — Photo by Rahul Pandit on Pexels.com

चित्रपट आणि साहित्य यासारख्या विविध कलात्मक कामांमध्ये दुर्गा पूजा ही एक थीम आहे. दुर्गा पूजा विसर्जन मिरवणुकीचे चित्रण करणारे गगनेंद्रनाथ टागोर यांचे प्रतिमा विसर्जन या पेंटिंगने ‘कहानी’ या भारतीय चित्रपटाच्या रंगसंगतीला प्रेरणा दिली. (Celebration of the Festival of Durga Puja)

महालयाचा दिवस बंगाली समुदायाद्वारे महिषासुरमर्दिनी हा दोन तासांचा ऑल इंडिया रेडिओ कार्यक्रम; 1950 च्या दशकापासून बंगाली समुदायात लोकप्रिय आहे. पूर्वीच्या काळात ते थेट रेकॉर्ड केले जात असत, तर अलिकडच्या दशकात पूर्व-रेकॉर्ड केलेली आवृत्ती प्रसारित केली जात आहे.

बंगाली लोक परंपरेने महालयाच्या दिवशी पहाटे चार वाजता रेडिओ कार्यक्रम ऐकण्यासाठी उठतात, ज्यात प्रामुख्याने बिरेंद्र कृष्ण भद्र आणि पंकज कुमार मलिक यांच्या देवी महात्म्यम् (किंवा चंडी पथ) मधील मंत्र आणि स्तोत्रांचे पठण समाविष्ट असते. या शोमध्ये विविध भक्तिगीते देखील आहेत.

दुर्गा महिषासुराचा वध करणारी आख्यायिका मांडणारी नाटके दूरचित्रवाणीवर प्रसारित केली जातात. रेडिओ आणि दूरचित्रवाणी वाहिन्या इतर उत्सवाचे कार्यक्रम देखील प्रसारित करतात. तर बंगाली आणि ओडिया मासिके किंवा शारदीय सांख्य (शरदीय खंड) म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या पूजेसाठी विशेष आवृत्त्या प्रकाशित करतात.

यामध्ये प्रस्थापित आणि आगामी अशा दोन्ही प्रकारच्या लेखकांच्या कामांचा समावेश आहे आणि नियमित अंकांपेक्षा ते अधिक विपुल आहेत. बंगाली भाषेतील अशा मासिकांची काही उल्लेखनीय उदाहरणे म्हणजे आनंदमेळा, शुक्रतारा, देश, सानंदा, नबाकल्लोल, बार्तामन इत्यादी.

भारताबाहेरील दुर्गा पूजा उत्सव

दुर्गा पूजा बांगलादेशच्या हिंदू समुदायाद्वारे सामान्यतः साजरी केली जाते. काही बंगाली मुस्लिम देखील उत्सवात भाग घेतात. ढाक्यामध्ये, ढाकेश्वरी मंदिराची पूजा पाहुण्यांना आणि भाविकांना आकर्षित करते. नेपाळमध्ये, सण दशैन म्हणून साजरे केले जातात. (Celebration of the Festival of Durga Puja)

युनायटेड स्टेट्स ऑफ अमेरिका मधील बंगाली समुदायांद्वारे दुर्गापूजेचे आयोजन केले जाते. हाँगकाँगमध्ये बंगाली डायस्पोरा द्वारे देखील दुर्गा पूजा उत्सव सुरु करण्यात आला आहे.

कॅनडामध्ये, बांगलादेश आणि पश्चिम बंगाल, भारतातील बंगाली हिंदू समुदाय अनेक दुर्गा पूजा आयोजित करतात. बांग्लादेश कॅनडा हिंदू कल्चरल सोसायटी, बोंगो पोरीबार सामाजिक सांस्कृतिक संघटना इत्यादी सारख्या बंगाली सांस्कृतिक गटांद्वारे आयोजित केलेल्या दुर्गा पूजा उत्सवाची सर्वात जास्त ठिकाणे ग्रेटर टोरंटो भागात आहेत.

वाचा: Know All About Durga Puja 2022 | दुर्गा पूजा उत्सव

टोरंटो शहरामध्ये टोरंटो दुर्गाबारी नावाचे एक समर्पित दुर्गा मंदिर आहे जेथे इतर हिंदू उत्सवांसह दुर्गा पूजा आयोजित केली जाते. टोरंटो परिसरातील बहुतेक पूजा स्थळे चंद्र कॅलेंडर आणि वेळेचे पालन करण्यासाठी शक्य तितक्या चांगल्या प्रकारे पूजा करण्याची व्यवस्था करण्याचा प्रयत्न करतात.

युरोपमध्येही उत्सव आयोजित केले जातात. शिल्पकला-मूर्ती भारतातून पाठवल्या जातात आणि वर्षानुवर्षे पुन्हा वापरण्यासाठी गोदामांमध्ये साठवल्या जातात. बीबीसी न्यूजनुसार, 2006 मध्ये लंडनमध्ये सामुदायिक उत्सवासाठी, या “मूर्ती, 18 फूट बाय 20 फूट आकाराच्या आहेत, त्या माती, पेंढा आणि भाजीपाला रंगांपासून बनवल्या गेल्या होत्या”.

वाचा: Know the Importance of Navratri and Dasara | दसरा

पूजेच्या शेवटी, “लंडनच्या बंदर अधिका-यांनी समाजाला देवतांना पारंपारिक निरोप देण्याची परवानगी दिल्यानंतर” 2006 मध्ये प्रथमच शिल्प-मूर्तींचे थेम्स नदीत विसर्जन करण्यात आले. जर्मनीमध्ये, कोलोन, आणि इतर शहरांमध्ये पूजा साजरी केली जाते.

स्वित्झर्लंडमध्ये, बाडेन, आरगौ येथे पूजा 2003 पासून साजरी केली जात आहे. स्वीडनमध्ये, स्टॉकहोम आणि हेलसिंगबोर्ग सारख्या शहरांमध्ये पूजा साजरी केली जाते. नेदरलँड्समध्ये, ॲमस्टेल्वीन, आइंडहोव्हन आणि वूरशोटेन सारख्या ठिकाणी पूजा साजरी केली जाते. जपानमध्ये टोकियोमध्ये दुर्गापूजा मोठ्या धूमधडाक्यात साजरी केली जाते.

Related Posts

Post Categories

Culture