Bachelor in Library (B.Lib.) | बॅचलर इन लायब्ररी

Bachelor in Library (B.Lib.) | बॅचलर इन लायब्ररी, पात्रता, प्रवेश प्रक्रिया, प्रवेश परीक्षा, अभ्यासक्रम, प्रमुख महाविदयालये, नोकरीच्या संधी, भविष्यातील व्याप्ती इ.

बॅचलर इन लायब्ररी हा एक वर्षाचा पदवीपूर्व अभ्यासक्रम असून तो विदयार्थ्यांना ग्रंथालय व्यवस्थापन आणि प्रशासन याविषयीचे ज्ञान देतो. (Bachelor in Library (B.Lib.)

ज्या विदयार्थ्यांना ग्रंथपाल म्हणून काम करण्याची आवड आहे असे विदयार्थी हा कोर्स करु शकतात. या अभ्यासक्रमाचे इच्छुक बहुधा ग्रंथप्रेमी असतात आणि त्यांच्याकडे उपलब्ध असलेल्या पुस्तकांच्या आणि मासिकांच्या विशाल श्रेणीतून ज्ञान मिळवण्यात बराच वेळ घालवतात.

या अभ्यासक्रमास पात्र होण्यासाठी विदयार्थ्यांने किमान 50 ते 55 टक्के गुणांसह कोणत्याही शाखेतील पदवी पूर्ण करणे आवश्यक आहे. काही महाविद्यालयांमध्ये विद्यार्थ्यांना प्रवेश घेण्यास पात्र होण्यासाठी विदयार्थ्यांनी प्रवेश परीक्षेला बसण्याची आवश्यकता आहे.

या कोर्सनंतर विदयार्थी ग्रंथपाल, उप ग्रंथपाल, ग्रंथालय सहाय्यक या सारख्या पदांवर काम करु शकतात. या पदांसाठी त्यांना वार्षिक सरासरी 2 ते 6 लाख वेतन मिळू शकते.

Table of Contents

1) अभ्यासक्रमाविषयी थोडक्यात

कोर्स: बॅचलर इन लायब्ररी
कोर्स प्रकार: अंडरग्रेजुएट
कालावधी: 1 वर्षे
परीक्षा प्रकार: सेमिस्टर
पात्रता: पदवी किमान 50 ते 55 टक्के गुणांसह उत्तीर्ण
प्रवेश प्रक्रिया: प्रवेश गुणवत्तेवर व प्रवेश परीक्षेवर आधारित
कोर्स फी: सरासरी कोर्स फी रु. 5 ते 50 हजार
नोकरीचे पद: ग्रंथपाल, उप ग्रंथपाल, ग्रंथालय सहाय्यक इ.
प्रमुख रिक्रुटर्स: शैक्षणिक संस्था, सरकारी कार्यालये, सरकारी ग्रंथालये, खाजगी क्षेत्रे इ.
सरासरी वेतन: वार्षिक सरासरी वेतन रुपये 2 ते 6 लाख.

2) पात्रता (Bachelor in Library (B.Lib.)

महाविद्यालय किंवा विद्यापीठानंसार पात्रता निकषांमध्ये बदल होत असतो. इच्छुक विदयार्थ्यांनी खालील प्रमाणे पात्रता अटी पूर्ण करणे आवश्यक आहे.

विदयार्थ्याने मान्यताप्राप्त महाविदयालय किंवा विद्यापीठातून कोणत्याही शाखेतील पदवी पूर्ण केलेली असावी. विदयार्थ्याला पदवीमध्ये किमान 50 ते 55 टक्के गुण असणे आवश्यक आहे.

विदयार्थी ज्या महाविद्यालयात प्रवेश घेण्यास इच्छुक आहेत त्या महाविद्यालयातील प्रवेशाचे निकष देखील पूर्ण करावे लागतील. काही महाविद्यालये स्वतःची प्रवेश परीक्षा घेतात जी इच्छुकांनी उत्तीर्ण केली पाहिजे.

वाचा: Know the Importance of B.Ed. | बी.एडचे शिक्षणातील महत्व

3) प्रवेश प्रक्रिया (Bachelor in Library (B.Lib.)

प्रत्येक महाविद्यालय किंवा विद्यापीठाची स्वतःची प्रवेश प्रक्रिया असते. काही महाविदयालयांमध्ये पदवीच्या गुणांच्या आधारे तर काही महाविदयालयांमध्ये प्रवेश परीक्षा देखील असू शकते.

वाचा: Know About Bachelor of Education (B.Ed) | बी.एङ.

4) प्रवेश परीक्षा (Bachelor in Library (B.Lib.)

बॅचलर ऑफ लायब्ररी कोर्ससाठी प्रवेश परीक्षा घेणारी काही महाविद्यालये आहेत. त्यांच्या वेबसाईटवर परीक्षेसंबंधीची माहिती दिली जाते. विदयार्थ्यांनी त्याचा पाठपुरावा करणे आवश्यक आहे.

वाचा: The Most Popular Diploma Courses | लोकप्रिय डिप्लोमा

5) अभ्यासक्रम (Bachelor in Library (B.Lib.)

बॅचलर ऑफ लायब्ररी कोर्सचा अभ्यासक्रम 1 वर्षे कालावधीचा असून तो 2 सेमिस्टरमध्ये विभागलेला आहे.

लायब्ररी आणि सोसायटी
माहिती स्रोत आणि सेवा
लायब्ररी कॅटलॉगिंग (सिद्धांत)
लायब्ररी कॅटलॉगिंग (व्यावहारिक)
ग्रंथालय वर्गीकरण (सिद्धांत)
ग्रंथालय वर्गीकरण (व्यावहारिक)
वाचा: List of the Paramedical Courses | पॅरामेडिकल कोर्सेस यादी

6) प्रमुख महाविद्यालये

बॅचलर ऑफ लायब्ररी हा कमी कालावधी असलेला अतिशय लोकप्रिय अभ्यासक्रम आहे. हा अभ्यासक्रम भारतातील विविध महाविद्यालयांमध्ये शिकवला जातो. त्यातील काही प्रमुख महाविदयालये खालील प्रमाणे आहेत.

अलीगढ मुस्लिम विद्यापीठ, अलीगढ
आयटीएम विद्यापीठ, ग्वाल्हेर
इसाबेला थॉबर्न पदवी महाविद्यालय, लखनौ
कलिंग विद्यापीठ, जयपूर
जाधवपूर विद्यापीठ, कोलकाता
पंजाब विद्यापीठ, पंजाब
रवींद्रनाथ टागोर विद्यापीठ, भोपाळ
रॉयल ग्लोबल युनिव्हर्सिटी, गुवाहाटी
लवली प्रोफेशनल युनिव्हर्सिटी जालंधर
वाचा: Diploma in Food Processing | अन्न प्रक्रिया डिप्लोमा

7) नोकरीच्या संधी व करिअर पर्याय

गेल्या काही वर्षांपासून या कोर्ससाठी विद्यार्थ्यांची निवड वाढली आहे. कारण दिवसेंदिवस अधिकाधिक शाळा वाढत आहेत आणि त्यासाठी उच्च कुशल ग्रंथपालांची मागणीही वाढत आहे.

आज सरकारी आणि खाजगी अशा दोन्ही शाळांमध्ये ग्रंथपालांची भरती केली जात आहे. ते इतर विविध सरकारी आणि खाजगी क्षेत्रांचा देखील अविभाज्य भाग आहेत. तसेच विविध लोकप्रिय कंपन्यांमध्ये ग्रंथपाल नेमले जातात.

हा कोर्स पूर्ण केल्यानंतर विदयार्थ्यांनाग्रंथपाल, सहाय्यक ग्रंथपाल, उप ग्रंथपाल, तांत्रिक लेखक, सहाय्यक प्राध्यापक, प्रकाशन आणि दस्तऐवजीकरण अधिकारी इत्यादी पदांवर काम करध्याची संधी मिळू शकते.

वाचा: Know About Painting and Drawing Courses | ड्रॉईंग व पेंटिंग कोर्स

8) जॉब प्रोफाइल (Bachelor in Library (B.Lib.)

a woman sitting at a desk in a library — Photo by Tima Miroshnichenko on Pexels.com

ग्रंथपाल: ग्रंथालयातील पुस्तकांची निवड, खरेदी, मांडणी, देवाण-घेवाण नोंदी ठेवणे. तसेच लायब्ररी साहित्य जसे की ऑडिओ फाइल्स रेकॉर्ड ठेवण्यास देखील जबाबदार असतात. या पदासाठी वार्षिक सरासरी 2 ते 3 लाख रुपये वेतन मिळू शकते.
लायब्ररी मॅनेजर: लायब्ररीमध्ये होणाऱ्या सर्व ऑपरेशन्सची काळजी घेण्यासाठी लायब्ररी मॅनेजर जबाबदार असतो. या पदासाठी वार्षिक सरासरी 3 ते 4 लाख रुपये वेतन मिळू शकते.
ग्रंथालय सल्लागार: हे नवीन ग्रंथालयाच्या स्थापनेशी संबंधित विविध उपक्रम राबवतात. सध्याच्या ग्रंथालयांच्या सुधारणेतही ते मदत करतात. या पदासाठी वार्षिक सरासरी 3 ते 5 लाख रुपये वेतन मिळू शकते.
कायदा ग्रंथपाल: कायद्याशी संबंधित ग्रंथालयांची काळजी घेण्यासाठी कायदा ग्रंथपाल जबाबदार असतो. ते मुख्यतः कायदा न्यायालये आणि कायदेशीर संस्थांमध्ये काम करतात. या पदासाठी वार्षिक सरासरी 2 ते 3 लाख रुपये वेतन मिळू शकते.
सहाय्यक प्राध्यापक: सहाय्यक प्राध्यापक विद्यार्थ्यांना ग्रंथालय आणि माहिती विज्ञानाशी संबंधित विषयांचे ज्ञान प्रदान करतात. या पदासाठी वार्षिक सरासरी 4 ते 6 लाख रुपये वेतन मिळू शकते.

9) भविष्यातील व्याप्ती (Bachelor in Library (B.Lib.)

बॅचलर ऑफ लायब्ररी कोर्सनंतर विद्यार्थ्यांना खालील प्रमाणे भविष्यातील अनेक संधी आहेत.

बॅचलर ऑफ लायब्ररी कोर्सनंतर विद्यार्थी वेगवेगळ्या सरकारी आणि खाजगी क्षेत्रात काम करु शकतात. उमेदवार शैक्षणिक संस्थांमध्ये ग्रंथपाल म्हणूनही काम करु शकतात.
ही पदवी पूर्ण केल्यानंतर उमेदवार नागरी सेवा परीक्षेला बसू शकतात.
अनेक खाजगी कार्यालये देखील आहेत जी बॅचलर ऑफ लायब्ररी कोर्स करणा-या विद्यार्थ्यांना नोकरी देतात. अशा कंपन्यांमध्ये काम करुन विद्यार्थ्यांना चांगला पगार मिळू शकतो.
बॅचलर ऑफ लायब्ररी नंतर विद्यार्थी देखील उच्च शिक्षण घेऊ शकतात. ते लायब्ररी सायन्समध्ये पदव्युत्तर पदवी अभ्यासक्रम पूर्ण करु शकतात.
हा अभ्यासक्रम पूर्ण केल्यानंतर उमेदवार मास्टर ऑफ लायब्ररी (M. Lib.) सारखा पीजी कोर्स करु शकतात. या अभ्यासक्रमासाठी उमेदवारांचे वय किमान 22 वर्षे असावे. हा कोर्स उमेदवारांना माहिती वास्तुविशारद किंवा सरकारी लायब्ररीत नोकरीसाठी मदत करु शकतो. पदवी पूर्ण केल्यानंतर उमेदवार लेखक होण्यासाठी देखील पाठपुरावा करु शकतात.
वाचा: Software Engineering after 10th | सॉफ्टवेअर अभियांत्रिकी

10) बॅचलर ऑफ लायब्ररी विषयी वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न

i) बॅचलर ऑफ लायब्ररी ही पदवी पदवीच्या समतुल्य आहे का?

1 वर्षाचा कालावधी असलेले अभ्यासक्रम डिप्लोमा अभ्यासक्रमांच्या समतुल्य आहेत तर 3 वर्षांचे पदवी अभ्यासक्रम आहेत.

ii) इग्नू दूरशिक्षणातून बीलीब पदवी घेतलेला विदयार्थी शासकीय नोकरीसाठी अर्ज करु शकतो का?

होय, उमेदवाराने बॅचलर ऑफ लायब्ररी मध्ये इग्नू दूरशिक्षणातून बीलीब पदवी घेतलेली असली तरी तो, शासकीय नोकरीसाठी अर्ज करु शकतो. तथापि, उमेदवाराला आवश्यक परीक्षा उत्तीर्ण होणे गरजेचे आहे.

iii) बॅचलर ऑफ लायब्ररी कोर्स पूर्ण केल्यानंतर पदव्युत्तर पदवी अभ्यासक्रमाचा अभ्यास करता येतो का?

होय, भारतात विविध महाविद्यालये आहेत जी ग्रंथालयमध्ये मास्टर डिग्री ऑफर करतात.

iv) भारतात ग्रंथपाल अभ्यासक्रम करणे योग्य आहे का?

होय, बॅचलर ऑफ लायब्ररी कोर्समध्ये प्रचंड संभावना आहेत. तुम्हाला विविध क्षेत्रांमध्ये अनेक जॉब ऑफर मिळतील.

v) बॅचलर ऑफ लायब्ररी कोर्स पूर्ण करण्यासाठी किती वर्षे लागतील?

हा कोर्स पूर्ण करण्यासाठी 1 वर्षाचा कालावधी लागतो. तर अलिगढ मुस्लिम विद्यापीठासारख्या काही महाविद्यालयांमध्ये 3 वर्षे कालावधी असलेला अभ्यासक्रम आहे.

vi) बॅचलर ऑफ लायब्ररी कोर्सनंतर उमेदवार वार्षिक सरासरी किती वेतन मिळवू शकतो?

या कोर्सनंतर उमेदवाराला वार्षिक सरासरी 2 ते 6 लाख रुपये वेतन मिळू शकते.

vii) बॅचलर ऑफ लायब्ररी अभ्यासक्रमासाठी पात्रता निकष काय आहेत?

उमेदवाराने मान्यताप्राप्त विद्यापीठातून पदवी किमान 55 टक्के गुणांसह पूर्ण करणे आवश्यक आहे.

viii) बॅचलर ऑफ लायब्ररी विद्यार्थ्यांसाठी लोकप्रिय जॉब प्रोफाइल काय आहेत?

ग्रंथपाल, ग्रंथालय सहाय्यक, कायदा ग्रंथपाल, उप ग्रंथपाल, सहाय्यक प्राध्यापक इत्यादी सामान्य नोकरी प्रोफाइल आहेत