Ganpati-2 Know all about Siddhivinayak Siddhatek | सिद्धिविनायक

Ganpati-2 Know all about Siddhivinayak Siddhatek | सिद्धिविनायक सिद्धटेक, धार्मिक महत्व, आख्यायिका, मंदिराचा इतिहास, मंदिराची रचना, सिद्धिविनायकाची मूर्ती, उत्सव, मंदिराकडे जाण्याचे मार्ग व जवळची प्रेक्षणीय स्थळे.

सिद्धटेकचे सिद्धिविनायक मंदिर हे बुद्धीची देवता श्री गणेशाला समर्पित आहे. भारतातील महाराष्ट्र राज्यातील गणेशाचे आठ पूजनीय देवस्थानांपैकी अहमदनगर जिल्ह्यातील हे एकमेव अष्टविनायक मंदिर आहे. (Ganpati-2 Know all about Siddhivinayak Siddhatek)

सिद्धिविनायक मंदिर हे सिद्धटेक तालुका कर्जत, जिल्हा अहमदनगर येथे भीमा नदीच्या तीरावर वसले आहे. मंदिर सिद्धटेक गावापासून सुमारे 1 किमी अंतरावर एका टेकडीवर आहे. मंदिराचा परिसर बाभळीच्या दाट वृक्षांनी वेढलेला आहे. आपल्या देवतेची प्रार्थना करत भक्त अनेकदा टेकडीला सात वेळा प्रदक्षिणा मारतात.

सिद्धिविनायकाचे धार्मिक महत्व

सिद्धटेक हे अष्टविनायकांपैकी अग्रगण्य असलेल्या मोरगावच्या मोरेश्वरानंतर दुसऱ्या क्रमांकाचे स्थान असले तरी, मोरगाव आणि थेऊर नंतर यात्रेकरु बहुतेक वेळा या मंदिराला भेट देतात, कारण हा अधिक सोयीचा मार्ग आहे.

बहुतेक गणेशाची सोंड डाविकडे वळलेली असते, परंतू सिद्धटेकच्या सिद्धिविनायकाची सोंड उजवीकडे वळलेली आहे. असे मानले जाते की उजव्या सोंडेचा गणेश खूप शक्तिशाली आहे, परंतु त्याला प्रसन्न करणे कठीण आहे. हे एकमेव अष्टविनायक मंदिर आहे जिथे गणेशाची सोंड उजवीकडे आहे.

पारंपारिकपणे, उजवीकडे सोंड असते त्याला “सिद्धी-विनायक” असे नाव दिले जाते, जो सिद्धीचा दाता यामध्ये “सिद्धी म्हणजे यश” किंवा “अलौकिक शक्ती”. अशा प्रकारे सिद्धटेकच्या सिद्धिविनायक  मंदिराला जागृत क्षेत्र मानले जाते, हे ठिकाण अत्यंत शक्तिशाली असल्याचे म्हटले जाते.

आख्यायिका (Ganpati-2 Know all about Siddhivinayak Siddhatek)

मुद्गल पुराणात असे म्हटले आहे की सृष्टीच्या प्रारंभी, सृष्टीचे निर्माता ब्रह्मदेव कमळातून बाहेर पडले. त्यावेळी भगवान विष्णू गाढ निद्रेत असताना त्यांच्या कानातल्या घाणीतून मधु आणि कैतभ हे दोन राक्षस बाहेर येतात.

ते राक्षस ब्रह्मदेवाच्या निर्मिती प्रक्रियेत अडथळा आणतात, त्यांनी ब्रह्मदेवाला त्रास देऊन छळायला सुरुवात केली. त्यांच्या अत्याचाराने देव देवता हैराण झाले; म्हणून सर्व देव-देवतांनी भगवान विष्णूंना निद्रेतून जागे केले.

भगवान विष्णू त्या दोन्ही दैत्यांशी युद्ध करतात; परंतु ते मागे हटत नव्हते, विष्णूदेव त्यांचयाबरोबर युद्ध करतात, परंतु त्यांचा पराभव करु शकत नव्हते. सर्व प्रयत्न केल्यानंतर भगवान विष्णू शिवशंकरांकडे जाऊन त्याचे कारण विचारतात.

तेंव्हा शिवाने विष्णूला सांगितले की ते या युद्धात यशस्वी होऊ शकत नाही कारण भगवान विष्णू लढाईपूर्वी आरंभ आणि अडथळे दूर करणारी देवता श्री गणेश याला विसरले होते. म्हणून विष्णू सिद्धटेक येथे “ओम श्री गणेशाय नमः” हा मंत्र जपत तपश्चर्या करतात.

त्यानंतर श्री गणेश प्रसन्न होऊन, विष्णूला आशीर्वाद आणि विविध सिद्धी म्हणजे शक्ती बहाल करतो. भगवान विष्णू विविध सिद्धींसह परततात व पुन: त्यांची लढाई होते व ते राक्षसांचा वध करतात.

ज्या ठिकाणी भगवान विष्णूला सिद्धी प्राप्त झाली, त्या ठिकाणी विष्णूने विनायकाच्या गंडकी शिळेची मूर्ती स्थापन करुन मंदिराची उभारणी केली. भगवान विष्णूंना या ठिकाणी सिद्धी प्राप्त झाली; म्हणून या क्षेत्रास ‘सिद्धटेक’ असे म्हणतात; तर विनायक ‘सिद्धीविनायक’ म्हणून ओळखले जाऊ लागले.

मंदिराचा इतिहास (Ganpati-2 Know all about Siddhivinayak Siddhatek)

असे मानले जाते की मूळ मंदिर हे भगवान विष्णूने बांधले होते, कालांतराने ते नष्ट झाले. नंतर, एका गुराख्याला प्राचीन मंदिराचे दर्शन झाले आणि त्याला सिद्धी-विनायकाचे प्रतीक सापडले. गुराख्याने देवतेची पूजा केली आणि लवकरच इतरांना मंदिराची माहिती मिळाली.

सध्याचे मंदिर 18 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात इंदूरच्या राणी अहिल्याबाई होळकर यांनी बांधले होते, ज्यांनी अनेक हिंदू मंदिरे बांधली आणि मंदिरांचे नूतनीकरण केले.

गाणपत्य, गणेशाची परमात्मा म्हणून पूजा करणारा संप्रदाय, संत मोरया गोसावी आणि त्यांचे पुत्र नारायण महाराज यांचे वर्णन आहे की त्यांनी मंदिरात पूजा केली, जिथे त्यांनी सिद्धी प्राप्त केली.

सध्या, मंदिर चिंचवड देवस्थान ट्रस्टच्या अखत्यारीत आहे, जे मोरगाव आणि थेऊर अष्टविनायक मंदिरांचेही संचालन करते.

मंदिराची रचना (Ganpati-2 Know all about Siddhivinayak Siddhatek)

मंदिराचे बांधकाम हे काळ्या दगडात केलेल असून ते उत्तराभिमुख आहे. मंदिराचा गाभारा ऐसपैस असून त्याच्या बाहेरील बाजूस मोठा सभामंडप आहे. मुख्य मंदिराच्या उंबरठ्यावर एक लहान राक्षसी मस्तक शिल्प आहे. मंदिरात नगारखाना देखील आहे.

मंदिराच्या महाद्वारात चौघडा वादन होते. मंदिराचा गाभारा टेकडीच्या एका बाजूस असल्यामुळे भाविकांना पूर्ण टेकडीला प्रदक्षिणा घालावी लागते ज्या मार्गाचे सुमारे 1 कि.मी. अंतर आहे.

सिद्धिविनायकाच्या मध्यवर्ती चिन्हाच्या बाजूने पितळी शिल्पे आहेत. त्याला घुमटाच्या आकाराचे दगडी छत आहे. सर्व अष्टविनायक मंदिरांप्रमाणे, मध्यवर्ती गणेश प्रतिमा स्वयंभू असल्याचे मानले जाते, नैसर्गिकरित्या हत्तीची सोंड असलेल्या दगडाच्या रुपात आढळते.

सिद्धिविनायकाची मूर्ती

सिद्धिविनायकाची मूर्ती स्वयंभू असून ती सुमारे 3 फूट उंच आणि 2.5 फूट रुंद आहे. मूर्ती उजव्या सोंडेची असून ती गजमुखी आणि उत्तराभिमुखी आहे.

सिद्धिविनायकाचे सिंहासन पाषाणाचे असून त्यावर पितळी प्रभावळ आहे. त्यावर चंद्र, सूर्य, गरुड यांच्या प्रतिमा कोरलेल्या असून मध्यभागी नागराज दिसून येतात

मांडी घातलेल्या विनायकाच्या मांडीवर रिद्धि सिद्धी विराजमान असून डावीकडच्या बाजूस जय-विजय यांच्या मूर्ती आहेत. अष्टविनायकांपैकी उजव्या सोंडेची ही एकमेव मूर्ती आहे. अशा उजव्या सोंडेच्या विनायकास ‘सिद्धिविनायक’ असे म्हणतात. अशा सिद्धिविनायकाचे सोवळे-ओवळे फारच कडक असते असे मानले जाते.

उत्सव (Ganpati-2 Know all about Siddhivinayak Siddhatek)

मंदिरात तीन मुख्य उत्सव साजरे केले जातात. गणेश चतुर्थी उत्सव भाद्रपदाच्या हिंदू महिन्याच्या पहिल्या ते पाचव्या दिवसापर्यंत साजरा केला जातो, जिथे गणेश चतुर्थी हा चौथा दिवस असतो.

गणेशाच्या वाढदिवसाच्या स्मरणार्थ एक उत्सव आयोजित केला जातो  गणेश जयंती, हिंदू महिन्याच्या माघाच्या चौथ्या दिवशी. हा सण माघाच्या पहिल्या ते पाचव्या दिवसापर्यंत साजरा केला जातो. या उत्सवांमध्ये गणेशाची पालखी सलग तीन दिवस नेली जाते. विजयादशमी आणि सोमवती अमावस्या या दिवशीही उत्सव आणि जत्रा आयोजित केली जाते.

मंदिराकडे जाण्याचे मार्ग

अहमदनगर जिल्ह्यात, कर्जत तालुक्यातील सिद्धटेक येथे भीमा नदीच्या उत्तरेकडील तीरावर हे मंदिर आहे. या मंदिराकडे रेल्वेने प्रवास करणारांसाठी सर्वात जवळचे स्टेशन दौंड असून ते 19 किमी अंतरावर आहे.

नदीच्या दक्षिणेकडील पुणे जिल्ह्यातील शिरापूर या छोट्या गावातून मंदिरापर्यंत पोहोचता येते, तेथून बोटीने किंवा नव्याने बांधलेल्या पुलावरुन देखील जाता येते.

पुणे येथील स्वारगेट एस. टी. बस स्थानकातून थेट सिद्धटेक येथे जाण्यासाठी एस. टी. बससेवा उपलब्ध आहे. इतरही काही मार्ग आहेत,जसे की, दौंड-काष्टी-पडेगाव, शिरुर-श्रीगोंदा-सिद्धटेक, कर्जत-राशीन-सिद्धटेक इ.

अष्टविनायक (Ganpati-2 Know all about Siddhivinayak Siddhatek)

1. मोरेश्वर/ मयुरेश्वर मोरगाव
2. सिद्धिविनायक सिद्धटेक
3. बल्लाळेश्वर पाली
4. वरदविनायक महाड
5. चिंतामणी थेऊर
6. गिरिजात्मज लेण्याद्री
7. विघ्नेश्वर ओझर
8. महागणपती रांजणगाव

गणेशाचे आठ अवतार

1. एकदंत
2. गजवदन
3. धुम्रवर्ण
4. महोदरा
5. लंबोदरा
6. वक्रतुंड
7. विकटा
8. विघ्नराजा

जवळची प्रेक्षणीय स्थळे

1. भीमा नदीच्या तीरावरील प्राचीन मंदिरे आणि किल्ला.
2. राशीन येथील देवीचे मंदिर व झुलती दीपमाळ.
3. रेहेकुरी येथील प्राणी-पक्षी अभयारण्य.
4. भिगवण येथील पक्षी अभयारण्य.
5. दौंड येथील श्री विठ्ठल व भैरवनाथ मंदिर.

Related Posts

• Know All About Ganesh Chaturthi 2022 | गणेश चतुर्थी
• Ganpati-1 Know all about Moreshwar Morgaon | मोरेश्वर, मोरगाव
• Know about Anant Chaturdashi | अनंत चतुर्दशी

Post Categories

आमच्या Etopcollection वेबसाईटला जरुर भेट द्या, तसेच शैक्षणिक माहितीसाठी “ज्ञानज्योत” शैक्षणिक मराठी संकेत स्थळाला भेट द्या.