Ganpati-4 Know all about Varadvinayak Mahad | वरदविनायक, महाड

Ganpati-4 Know all about Varadvinayak Mahad | चौथा गणपती: महाडचा श्री वरदविनायक, वरदविनायक मंदिर, मंदिराचा इतिहास, आख्यायिका, मंदिराची रचना, मुर्ती व मंदिराकडे जाण्याचे मार्ग.

महाडचे श्री वरदविनायक मंदिर हे हिंदू देवता श्री गणेशाच्या अष्टविनायक मंदिरांपैकी एक आहे. हे मंदिर भारतातील महाराष्ट्र राज्यात, रायगड जिल्ह्यातील कर्जत आणि खोपोलीजवळ खालापूर तालुक्यात वसलेल्या महाड गावात आहे. (Ganpati-4 Know all about Varadvinayak Mahad )

हे मंदिर पेशवे जनरल रामजी महादेव बिवलकर यांनी 1725 मध्ये बांधले. हे ठिकाण रायगड जिल्ह्यात नसून पुणे जिल्ह्यात आहे. ते लोणावळा आणि पनवेलपासून जवळ आहे.

वरद विनायक महाड गणपती मंदिराला अष्टविनायक दर्शन सहलीदरम्यान भेट देण्यासाठी यात्रेकरु मोठया संख्येने येतात. वरद विनायक महाड गणपती मंदिरातील मूर्ती ही स्वयंभू असून मंदिराला प्रत्यक्षात मठ म्हणून मान्यता आहे.

मंदिराचा इतिहास

श्री धोंडू पौडकर यांना 1690 मध्ये एका तलावात श्री वरदविनायकाची स्वयंभू मूर्ती सापडली. ही मूर्ती मंदिरात काही काळ ठेवण्यात आली होती. प्रसिद्ध वरद विनायक मंदिर 1725 मध्ये पेशवा सरदार रामजी महादेव बिवलकर यांनी बांधले आणि त्यांनी ते गावाला भेट म्हणून दिले.

मंदिराची रचना साधारण घरासारखी दिसते. मंदिरामागील विहिरीखाली गणपतीची रहस्यमय मूर्ती सापडली असून हे आकर्षणाचे मुख्य केंद्र आहे. उत्तरेकडे एक गोमुख आहे, गाईचे रुप आहे ज्यातून तीर्थ पवित्र पाणी वाहते. महाड वरदविनायक मंदिराचे वैशिष्ट्य म्हणजे एक दिवा (नंदादीप) जो 1892 (107 वर्षे) पासून सतत तेवत आहे.

मंदिराचा परिसर एका सुंदर तलावाच्या बाजूला आहे. या मंदिराची मूर्ती पूर्वाभिमुख असून तिची सोंड डावीकडे वळलेली आहे. या मंदिरात एक तेलाचा दिवा आहे जो 1892 पासून सतत जळत असल्याचे सांगितले जाते.

या मंदिरात मूषिका, नवग्रह देवता आणि शिवलिंगाची मूर्ती देखील आहे. मंदिराच्या चारही बाजूंना चार हत्तींच्या मूर्ती पहारा देत आहेत.

या अष्ट विनायक मंदिरात भक्त गर्भगृहात प्रवेश करु शकतात आणि मूर्तीची स्वहस्ते पूजा करु शकतात. वरदविनायक मंदिराला वर्षभर भाविक भेट देतात. माघ चतुर्थीसारख्या उत्सवाच्या वेळी या मंदिरात मोठी गर्दी पाहायला मिळते.

आख्यायिका (Ganpati-4 Know all about Varadvinayak Mahad )

अशी आख्यायिका आहे की, कौडिण्यपूरचा राजा भीम आणि त्याची पत्नी यांना मुल नव्हते. ऋषीं विश्वामित्र हे तपश्चर्येसाठी वनात आले होते, तेंव्हा राजा व राणी दोघे विश्वामित्र ऋषींना भेटले.

तेंव्हा विश्वामित्र ऋषींनी राजाला एकाक्षर गजानन मंत्राचा जप करण्यास सांगितले. त्याप्रमाणे त्यांनी जप केला आणि त्यांनतर त्यांचा मुलगा आणि वारस, राजकुमार रुक्मागंदाचा जन्म झाला. राजकुमार रुक्मागंद मोठा होत एक अतिशय सुंदर तरुण राजपुत्र बनला.

एके दिवशी राजकुमार रुक्मागंद शिकारीसाठी जंगलात गेला असताना प्रवासात तो वाचकनवी ऋषींच्या आश्रमात थांबला. तेव्हा ऋषीची पत्नी, मुकुंदा, देखण्या राजपुत्राच्या प्रेमात पडली आणि त्याला तिच्या इच्छा पूर्ण करण्यास सांगितले. सद्गुणी राजपुत्राने स्पष्टपणे नकार दिला आणि तो आश्रम सोडून निघून गेला.

मुकुंदा राजकुमाराच्या प्रेमासाठी झुरु लागली. तिची अवस्था जाणून इंद्र राजाने रुक्मागंदाचे रुप धारण करुन तिच्यावर प्रेम केले. त्यातून मुकुंदाला दिवस गेले आणि तिने ग्रीत्सम्द नावाच्या मुलाला जन्म दिला.

वाचा: Know All About Ganesh Chaturthi 2022 | गणेश चतुर्थी

कालांतराने, जेव्हा ग्रित्समदाला त्याच्या जन्माच्या परिस्थितीबद्दल कळले, तेव्हा त्याने आपल्या आईला अप्रिय, काटेरी बेरी असलेली “भोर” वनस्पती होण्याचा शाप दिला. तर मुकुंदाने ग्रित्समदाला शाप दिला की त्याच्यापासून एक क्रूर राक्षस जन्माला येईल.

त्यावेळी अचानक त्या दोघांना एक स्वर्गीय वाणी ऐकू आली, “ग्रित्समदा हा इंद्राचा पुत्र आहे”,  ते ऐकूण दोघांनाही धक्का बसला, पण ते आपापल्या शापांमध्ये बदल करु शकत नव्हते.

मुकुंदाचे भोर वनस्पतीमध्ये रुपांतर झाले. लज्जित आणि पश्चात्ताप झालेल्या ग्रित्समदा पुष्पक अरण्यात जाऊन श्री गणेशाची तपस्या करु लागतो.

भगवान गणेश ग्रित्समदाच्या तपश्चर्येने प्रसन्न झाले आणि त्यांनी त्याला वरदान दिले की त्याला एक मुलगा होईल जो शंकराशिवाय इतर कोणाकडूनही पराभूत होणार नाही.

ग्रीत्सम्द याने गणपतीला तेथेच कायमचा निवास करण्यास आणि ब्रम्हज्ञान देण्याची विनंती केली. त्यांची विनंती श्री गणेशाने मान्य केली.

वाचा: Know about Anant Chaturdashi | अनंत चतुर्दशी

ग्रित्समदाने तेथे एक मंदिर बांधले आणि तेथे स्थापित केलेल्यागणेशमूर्तीला वरदविनायक म्हणतात. आज हे जंगल भद्रका म्हणून ओळखले जाते.

असे मानले जाते की माघी चतुर्थीला जर इथे प्रसाद म्हणून मिळालेले नारळ सेवन केले तर पुत्रप्राप्ती होते. त्यामुळे माघी उत्सवात अष्टविनायकांपैकी एक असलेल्या वरदविनायकाच्या देवळात भक्त अतिशय गर्दी करतात. मंदिर परिसर भाविकांनी अक्षरश: फुललेला असतो.

मंदिराची रचना (Ganpati-4 Know all about Varadvinayak Mahad )

मंदिराची रचना अतिशय सोप्या पद्धतीने टाइल केलेले छत, सोन्याचे शिखर असलेला 25 फूट उंच घुमट आणि सोन्याचा कळस आहे. नागाचे कोरीवकाम असून मंदिर 8 फूट लांब आणि 8 फूट रुंद आहे.

मुर्ती (Ganpati-4 Know all about Varadvinayak Mahad )

वरदविनायकाची मूळ मूर्ती गाभाऱ्याच्या बाहेर दिसते. मूर्तीची दुरवस्था झाली असल्याने मंदिराच्या विश्वस्तांनी त्या मूर्तीचे विसर्जन करुन त्या ठिकाणी नवीन मूर्तीची अभिषेक करुन स्थापना केली.

मात्र, विश्वस्तांच्या अशा निर्णयाला मोजक्या लोकांनी आक्षेप घेतला आणि जिल्हा न्यायालयात दावा दाखल केला. या प्रकरणाचा निकाल अद्याप प्रलंबित आहे.

आता दोन मूर्ती, एक गाभाऱ्याच्या आत आणि एक गाभाऱ्याच्या बाहेर. दगडांनी बनलेले आणि सुंदर नक्षीकाम केलेल्या दगडी हत्तीच्या कोरीव कामांनी वेढलेले गर्भगृहात मूर्ती आहे.

वरदान आणि यश देणाऱ्या वरद विनायकाच्या रुपात भगवान गणेशाचे येथे वास्तव्य असल्याचे म्हटले जाते. हे अष्ट विनायक मंदिर पूर्वेकडे तोंड करुन (पूर्वाभिमुख) बसलेल्या स्थितीत आहे, त्याची सोंड डावीकडे वळलेली आहे. गाभाऱ्यात रिद्धी आणि सिद्धीच्या दगडी मूर्ती दिसतात. वरद विनायक म्हणून भगवान गणेश सर्व इच्छा पूर्ण करतात आणि वरदान देतात.

मंदिराच्या उत्तरेला एक गोमुख दिसते ज्यातून पवित्र पाणी वाहते. मंदिराच्या पश्चिमेला एक पवित्र तलाव आहे. या मंदिरात मूषिका, नवग्रह देवता आणि शिवलिंगाची मूर्ती देखील आहे. भाद्रपद शुध्द महिन्यात पहिल्या दिवसापासून पंचमीपर्यंत आणि माघ शुध्द महिन्यात पंचमीपर्यंत या मंदिरात प्रमुख उत्सव साजरे केले जातात.

श्री वरदविनायक उत्सव

वरदविनायका विषयी भक्त असे मानतात की, हा गणपती नवसाला पावणारा आहे. जे भाविक गणपतिची स्वहस्ते पूजा करु इच्छितात ते दुपारी 12 वाजेपर्यंत पूजा करु शकतात. त्यानंतर दुपारी 12 ते 2 या वेळेत प्रसाद वाटला जातो.

श्री गणेश चतुर्थी किंवा विनायक चतुर्थी हा भगवान गणेशाच्या जन्माचा उत्सव आहे. हा दिवस त्याचे जीवन समृद्धी, शहाणपण आणि चांगले नशीब दर्शवते.

गणेश चतुर्थी आणि माघ प्रतिपदा ते पंचमी या कालावधीत उत्सव साजरा केला जातो. पुत्रप्राप्तीसाठी प्रार्थना करणाऱ्या भाविकांची गर्दी विशेषत: गणेश जयंती उत्सवा दरम्यान होते. तसेच अंगारकी आणि संकष्टी चतुर्थी या दिवशी विशेष पूजा केली जाते.

मंदिराकडे जाण्याचे मार्ग

• रस्ता: महाड वरदविनायक गणपती मंदिर खोपोलीपासून 6 किमी, लोणावळ्यापासून 21 किमी, कर्जतपासून 25 किमी आणि मुंबईपासून 63 किमी अंतरावर आहे. महाराष्ट्र राज्य मार्ग परिवहन महामंडळाद्वारे संचालित महाड बस स्थानक हे ठिकाण खोपोली, महाबळेश्वर, कर्जत, अलिबाग आणि शिवथर घळ यांसारख्या प्रमुख शहरांशी जोडते. मुंबई-पनवेल-खोपोली रस्त्यानेही महाडला जाता येते.
• रेल्वेमार्ग: महाड वरदविनायक गणपती मंदिराकडे जाण्यासाठी रेल्वे मार्ग असा आहे, मध्य रेल्वे मार्गावरील खोपोली, कर्जत रेल्वे स्टेशन हे महाड गणपती मंदिरासाठी सर्वात जवळचे रेल्वे स्टेशन आहे. सर्व एक्सप्रेस गाड्या कर्जत स्थानकावर थांबतात.
• हवाईमार्ग: महाड वरदविनायक गणपती मंदिराकडे जाण्यासाठी जवळ असलेले मुंबई विमानतळ, पुणे विमानतळ हे महाड गणपती मंदिरापासून सुमारे 75 ते 80 किमी अंतरावर आहेत.

भक्तांना राहण्यासाठी सर्व मंदिरांच्या ठिकाणी भक्तनिवास, धर्मशाळा, हॉटेल आणि महाराष्ट्र पर्यटन विकास महामंडळाचे रिसोर्ट उपलब्ध आहेत.

महाड ते अष्टविनायकापर्यंतचे अंतर

• महाड ते पाली अंतर सुमारे 37 किमी
• महाड ते थेऊर अंतर सुमारे 111 किमी.
• महाड ते रांजणगाव अंतर सुमारे 130 किमी
• महाड ते ओझर अंतर सुमारे 132 किमी
• महाड ते लेण्याद्री अंतर सुमारे 143 किमी.
• महाड ते मोरगाव अंतर सुमारे 154 किमी
• महाड ते सिद्धटेक अंतर सुमारे 184 किमी.

अष्टविनायक (Ganpati-4 Know all about Varadvinayak Mahad)

1. मोरगाव: मयुरेश्वर किंवा मोरेश्वर
2. सिद्धटेक: सिद्धिविनायक
3. पाली: बल्लाळेश्वर
4. महाड: वरदविनायक
5. थेऊर: चिंतामणी
6. लेण्याद्री: गिरिजात्मज
7. ओझर: विघ्नेश्वर
8. रांजणगाव: महागणपती

जवळची इतर स्थळे

• योगीराज गगनगिरी महाराजांचा आश्रम, खोपोली
• लोणावळा-खंडाळा ही थंड हवेची ठिकाणे
• कार्ले येथील लेणी
• देहू- आळंदी

Related Posts

• Janmashtami and Dahi Handi | कृष्ण जन्माष्टमी व दहीहंडी
• The Religious Significance of Diwali | दिवाळीचे धार्मिक महत्त्व

Post Categories

आमच्या Etopcollection वेबसाईटला जरुर भेट द्या, तसेच शैक्षणिक माहितीसाठी “ज्ञानज्योत” शैक्षणिक मराठी संकेत स्थळाला भेट द्या.