Ganpati-6 Know all about Girijatmaj Lenyadri | गिरिजात्मज, लेण्याद्री

Ganpati-6 Know all about Girijatmaj Lenyadri | सहावा गणपती: लेण्याद्रीचा श्री गिरिजात्मज, गणपती मंदिर, आख्यायिका , उत्सव, मंदिराकडे जाण्याचे मार्ग व अष्टविनायक मंदिरे.

लेण्याद्रीचे गिरिजात्मज गणपती मंदिर हे श्री गणेशाला समर्पित असून हे महाराष्ट्रातील अष्टविनायक मंदिरांपैकी एक आहे. हे मंदिर गिरिजात्मज मंदिर म्हणून ओळखले जाते. गिरिजा म्हणजे “पार्वती” आणि आत्मज म्हणजे “पुत्र” या शब्दांवरुन “गिरिजात्मज” हे नाव पडले. अष्टविनायकांपैकी डोंगरावर असलेले हे एकमेव अष्टविनायक मंदिर आहे. (Ganpati-6 Know all about Girijatmaj Lenyadri)

गिरिजात्मज अष्टविनायक, लेण्याद्री गणपती मंदिर हे अष्टविनायक मंदिर तीर्थक्षेत्रात भेट दिले जाणारे सहावे गणेश मंदिर आहे. या लेण्यांना गणेश गुफा असेही म्हणतात. येथे गणपतीची गिरिजात्मज म्हणून पूजा केली जाते.

लेण्याद्री, ज्याला गणेश लेणी असेही म्हणतात, कारण तेथे सुमारे 30 कोरलेल्या खडकात बौद्ध लेण्यांची मालिका आहे, जी भारताच्या महाराष्ट्र राज्यात पुणे जिल्ह्यातील जुन्नरच्या उत्तरेस 4.8 किलोमीटर अंतरावर आहे.  

जुन्नर शहराच्या सभोवताली मानमोडी लेणी, शिवनेरी लेणी आणि तुळजा लेणी आहेत. लेन्याद्री लेणी इ.स. 1 ते 3 शतकातील आहेत आणि त्या बौद्ध परंपरेशी संबंधित आहेत. (Ganpati-6 Know all about Girijatmaj Lenyadri)

गिरिजात्मज गणपती मंदिर

‘लेन्याद्री’ या सध्याच्या नावाचा अर्थ ‘डोंगरातील गुहा’ असा होतो. मराठीतील ‘लेना’ म्हणजे ‘गुहा’ आणि संस्कृतमध्ये ‘आद्री’ म्हणजे ‘डोंगर’ किंवा ‘दगड’ यावरुन त्याची व्युत्पत्ती झाली आहे.           

या गणपती मंदिरापर्यंत पोचण्यासाठी 307 पायऱ्या चढाव्या लागतात. हे मंदिर दक्षिणाभिमुख असून त्यातील मूर्ती उत्तराभिमुख आहे. त्यामुळे मंदिरात प्रवेश केल्यावर आपल्याला प्रथम गणपतीच्या पाठीचे दर्शन होते. या पाठमोऱ्या मूर्तीचीच पूजा केली जाते.          

देऊळ अशा पद्धतीने बांधले आहे की सूर्य आकाशात असेपर्यंत देवळात उजेड असतो आणि त्यामुळेच या देवळात एकही इलेक्ट्रिक बल्ब नाही.              

मंदिरातील मूर्तीची सोंड डावीकडे असून,  मूर्तीच्या डाव्या आणि उजव्या बाजूला हनुमान आणि शिवशंकर आहेत. मूर्तीची नाभी आणि कपाळ हिरेजडित आहेत. हे मंदिर पूर्णपणे खडकात कोरलेले असल्यामुळे मंदिराला प्रदक्षिणा करता येत नाही. मंदिरासमोर पाण्याची दोन कुंडे आहेत.       

वाचा: Know All About Ganesh Chaturthi 2022 | गणेश चतुर्थी   

हे मंदिर सर्व हवामानात अतिशय थंड आणि स्वच्छ असते. मंदिराच्या बाहेर डोंगरावरुन पडणारे थंडगार पाणी वाहते. त्यामुळे अनेक माकडे लोकांसोबत खेळतात आणि मजा करतात.        

पावसाळ्यानंतर लेणी अतिशय सुंदर आणि डोंगर हिरवेगार दिसतात. मंदिराला विना खांब असा विस्तीर्ण सभामंडप आहे. मंदिराचा सभामंडप 53 फूट लांब, 51 फूट रुंद आणि 7 फूट उंचीचा आहे. मंदिरात 18 लहान खोल्या असून यात्रेकरु इथे बसून ध्यान करु शकतात.

आख्यायिका (Ganpati-6 Know all about Girijatmaj Lenyadri)

एकदा पार्वतीने पती शिव यांना विचारले की ते कोणाचे ध्यान करत आहेत. तेंव्हा ते म्हणाले की ते “संपूर्ण विश्वाचा सुखकर्ता, दु:खहर्ता” श्री गणेशाचे ध्यान करत आहे हे सांगून त्यांनी पार्वतीला गणेश मंत्राने दीक्षा दिली. पुत्रप्राप्तीच्या इच्छेने, पार्वतीने लेण्याद्री येथे बारा वर्षे गणेशाचे तप केले. तिच्या तपश्चर्येने प्रसन्न होऊन गणेशाने तिला पुत्र म्हणून जन्म घेण्याचे वरदान दिले.

त्यानुसार, भाद्रपद गणेश चतुर्थीच्या दिवशी देवीपार्वतीने गणेशाच्या मातीच्या प्रतिमेची पूजा केली, (गणेश पुराणानुसार देवी पार्वतीने स्वतःच्या अंगाच्या मळापासून मूर्ती बनविली.) गणपतीने या मूर्तीमध्ये प्रवेश केला आणि देवी पार्वती समोर सहा हात आणि तीन डोळे असलेला बालक म्हणून प्रविष्ट झाला.  

अशा प्रकारे लेण्याद्री येथे पार्वतीच्या पोटी गणेशाचा जन्म झाला. नंतर त्याचे नाव शिवाने गुणेश ठेवले. शिवाने त्याला वरदान दिले की जो कोणी एखादे काम सुरु करण्यापूर्वी त्याचे स्मरण करेल तो ते कार्य यशस्वीपणे पूर्ण करेल.

वाचा: Know about Anant Chaturdashi | अनंत चतुर्दशी

15 वर्षे गुणेश लेण्याद्री येथे राहिला. गुणेशाच्या हातून आपला मृत्यू होणार हे माहीत असलेल्या सिंधूने गुणेशाला मारण्यासाठी क्रुर, बालासूर, व्योमासुर, क्षेमा, कुशल आणि इतर अनेक राक्षसांना पाठवले, परंतु त्या सर्वांचा वध त्याच्या हातून झाला.

वयाच्या सहाव्या वर्षी, वास्तुविशारद-देवता विश्वकर्मा यांनी गुणेशाची पूजा केली आणि त्याला पाशा, अंकुशा, परशु आणि पद्मा (कमळ) ही शस्त्रे दिली.

एकदा बाल गणेशाने आंब्याच्या झाडावरुन एक अंडे खाली टाकले, ज्यातून एक मोर निघाला. गणेशाने मोरावर आरुढ होऊन मयुरेश्वर हे नाव धारण केले. मयूरेश्वराचा जन्म त्रेतायुगात शिव आणि पार्वतीच्या पोटी, सिंधू राक्षसाचा वध करण्याच्या उद्देशाने झाला होता.  

उत्सव (Ganpati-6 Know all about Girijatmaj Lenyadri)

लेण्याद्री गणपती मंदिरात साजरे केले जाणारे काही उत्सव खालील प्रमाणे आहेत:

• आषाढ: चातुर्मास हे भगवान विष्णूच्या चार महिन्यांच्या निद्रेचे प्रतीक आहे. चातुर्मासाची सुरुवात आषाढ महिन्यात (जून-जुलै) होते. या काळात भाविक मोठया संख्येने विविध कार्यक्रमासाठी उपस्थित राहतात.
• श्रावण: जन्माष्टमी किंवा कृष्ण अष्टमी, भगवान कृष्णाचा जन्मदिवस श्रावण (जुलै-ऑगस्ट) दरम्यान दहीहंडी कार्यक्रमासह साजरा केला जातो.
• भाद्रपद: गणेश चतुर्थी किंवा विनायक चतुर्थी या नावाने ओळखला जाणारा गणपतीचा जन्म सोहळा हा महाराष्ट्र राज्यातील महत्त्वाचा सण आहे. शिवाय, लेण्याद्रीमध्ये, भगवान गणपतीचा वाढदिवस हा भाद्रपथ शुध्द 1 ते भाद्रपथ शुध्द 5 पर्यंत पाच दिवसांचा उत्सव साजरा केला जातो.
• होळी: होळीचा रंगीबेरंगी सण फाल्गुन महिन्यात (फेब्रुवारी-मार्च) फाल्गुन शुद्ध पौर्णिमेला साजरा केला जातो.
• अश्विन: भक्त दसरा सण अश्विन शुध्द 10 (सप्टेंबर-ऑक्टोबर) रोजी साजरा करतात. उत्सवादरम्यान, गणपतीची पालखीतून गावातून मिरवणूक काढली जाते.
• माघ: लेण्याद्री मंदिरात माघ उत्सव हा महत्त्वाचा उत्सव आहे. येथे, माघ शुध्द 1 ते माघ शुध्द 6 (जानेवारी-फेब्रुवारी) पर्यंत साजरे केले जातात. या काळात भक्त भजन, कीर्तन आणि अनेक कार्यक्रमांचा लाभ घेतात. माघ महिन्यात अखंड हरिनाम सप्ताह आयोजित केला जातो.

गिरिजात्मज गणपती मंदिर लेण्याद्री येथे कसे जायचे?

• रस्ता: गिरिजात्मज अष्टविनायक पुणे जिल्ह्यात आहे. विघ्नेश्वर गणपती मंदिर ओझर-लेण्याद्री अंतर 15.1 किमी आहे. पुणे-लेण्याद्री अंतर NH60 महामार्गाने 96.0 किमी आहे. विघ्नेश्‍वर मंदिर ओझर ते लेण्याद्री येथे नियमित महामंडळाच्या अनेक बसेस आहेत.
• रेल्वेमार्ग: पुणे आणि तळेगाव ही दोन जवळची रेल्वे स्टेशन आहेत आणि त्यानंतर, दुसरा पर्याय म्हणजे कल्याण रेल्वे स्टेशन. पुणे स्टेशन हे प्रमुख भारतीय शहरांना जोडते.
• विमानमार्ग: पुणे लोहेगाव विमानतळ हे सर्वात जवळचे विमानतळ आहे. हे विमानतळ भारतातील सर्व देशांतर्गत विमानतळांशी जोडलेले आहे.

लेण्याद्रीपासून इतर अष्टविनायक मंदिरांचे अंतर

1. लेण्याद्री ते ओझर अंतर 15.1 किमी
2. लेण्याद्री ते रांजणगाव अंतर 73.2 किमी
3. लेन्याद्री ते थेऊर अंतर 97.9 किमी
4. लेण्याद्री ते मोरगाव अंतर 143 किमी
5. लेण्याद्री ते महाड अंतर 145 किमी
6. लेण्याद्री ते सिद्धटेक अंतर 165 किमी
7. लेन्याद्री ते पाली अंतर 179 किमी

टीप: मार्गानुसार अंतरामध्ये फरक पडू शकतो.

अष्टविनायक (Ganpati-6 Know all about Girijatmaj Lenyadri)

1. पहिला गणपती: मोरगांवचा श्री मयुरेश्वर
2. दुसरा गणपती: सिद्धटेकचा श्री सिद्धेश्वर
3. तिसरा गणपती: पालीचा श्री बल्लाळेश्वर
4. चौथा गणपती: महाडचा श्री वरदविनायक
5. पाचवा गणपती: थेऊरचा श्री चिंतामणी
6. सहावा गणपती: लेण्याद्रीचा श्री गिरिजात्मज
7. सातवा गणपती: ओझरचा श्री विघ्नेश्वर
8. आठवा गणपती: रांजणगांवचा श्री महागणपती

जवळची इतर दर्शनीय स्थळे

• शिवनेरी किल्ला: छत्रपती शिवाजीमहाराज यांचे जन्मस्थान असलेला शिवनेरी किल्ला.
• चैतन्यस्वामींची समाधी: संत तुकाराम महाराजांचे गुरु चैतन्यस्वामी यांची समाधी. ओतूर येथील प्राचीन कपर्दिकेश्वर मंदिर .
• कुकडेश्वर मंदिर: कुकडी नदीच्या उगमाजवळील कुकडेश्वर मंदिर.
• अभयारण्य: माळशेज घाटातील अभयारण्य.
• भीमाशंकर: भारतातील 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी एक.
• नाणेघाट: ऐतिहासिक नाणेघाट

Related Posts

• Janmashtami and Dahi Handi | कृष्ण जन्माष्टमी व दहीहंडी
• The Religious Significance of Diwali | दिवाळीचे धार्मिक महत्त्व

Post Categories

आमच्या Etopcollection वेबसाईटला जरुर भेट द्या, तसेच शैक्षणिक माहितीसाठी “ज्ञानज्योत” शैक्षणिक मराठी संकेत स्थळाला भेट द्या.