Ganpati-8 Know all about Mahaganpati Ranjangaon | महागणपती

Ganpati-8 Know all about Mahaganpati Ranjangaon | आठवा गणपती: रांजणगावचा श्री महागणपती, आख्यायिका, मंदिराचा इतिहास, गणपती उत्सव, मंदिराकडे जाण्याचे मार्ग व अष्टविनायक मंदिरे.

रांजणगावचा महागणपती मंदिर हे हिंदू धर्मातील सर्वात आदरणीय देवतांपैकी एक, भगवान गणेशाला समर्पित एक प्रसिद्ध मंदिर आहे. (Ganpati-8 Know all about Mahaganpati Ranjangaon)

हे मंदिर श्री महागणपती मंदिर म्हणून ओळखले जाते. हे भारतातील महाराष्ट्र राज्यात, पुणे जिल्हयातील शिरुर तालुक्यातील रांजणगाव गावात आहे.

पुणे-अहमदनगर मार्गावर ओझरपासून 2 तासाच्या अंतरावर हे मंदिर स्थित आहे. अष्टविनायक यात्रेतील आठवे मंदिर हे महागणपतीचे असून ते सर्वात शक्तिशाली आहे असे मानले जाते. असे म्हणतात की त्रिपुरासुराबरोबर युद्ध करण्याआधी शंकराने गणपतीची इथे आराधना केली होती.

Table of Contents

आख्यायिका (Ganpati-8 Know all about Mahaganpati Ranjangaon)

त्रिपुरासुर हा ग्रीत्समद ऋषीचा पुत्र होता. एके दिवशी ऋषींना शिंक आली आणि त्यातून एक मुलगा तयार झाला ज्याला ऋषींनी स्वतःचा मुलगा म्हणून वाढवले. त्रिपुरासुर हा एक बुद्धिमान बालक होता आणि तो गणपतीचा निस्सीम भक्त होता.

ऋषींनी मुलाला गणेश मंत्र शिकवला. या मंत्राने सुसज्ज असलेल्या मुलाने भगवान गणेशाचे अखंड ध्यान केले. त्याच्या भक्तीने प्रसन्न होऊन श्री गणेशाने त्याला सोन्या-चांदीच्या आणि लोखंडाच्या तीन पुरणपोळ्या दिल्या. तो या तीन पुराणांचा मालक असल्याने त्याला त्रिपुर हे नाव पडले.

गणेशाने त्रिपुराला सर्वात सामर्थ्यवान शक्ती बहाल केली, ज्याचा नाश स्वतः भगवान शिवांशिवाय कोणीही करु शकत नाही आणि भगवान शिवने नष्ट केल्यावर त्याला मुक्ती-मोक्ष प्राप्त होईल.

अहंकाराने उन्मत्त झालेल्या त्रिपुरासुराने देवांना त्रास देण्यास सुरुवात केली. या वरदानामुळे त्रिपुराने सर्वत्र कहर केला. त्याने स्वर्गाचा राजा इंद्राचा पराभव केला आणि स्वर्ग ताब्यात घेतला.

वाचा: Know All About Ganesh Chaturthi 2022 | गणेश चतुर्थी

त्यांच्या आक्रमकतेमुळे ब्रह्मदेव कमळात आणि विष्णू श्रीसागरात लपले. नंतर त्याने भगवान शिवाचा कैलास पर्वत देखील ताब्यात घेतला आणि अशा प्रकारे तिन्ही जगाचा राजा बनला.

देवतांना त्रिपुरासुरचा पराभव कसा करायचा, असा प्रश्न पडला. त्यावेळी भगवान नारदांनी त्यांना सांगितले की, त्याला स्वतः गणेशाने वरदान दिलेले असल्याने त्याचा पराभव करणे फार कठीण आहे. त्यांना गणपतीचे ध्यान करण्याचा सल्ला दिला. प्रसन्न होऊन गणेशाने देवांना मदत करण्याचा निर्णय घेतला.

Ganpati-8 Know all about Mahaganpati Ranjangaon

ब्राह्मणाच्या वेशात गणेशाने त्रिपुरासूरला भेट दिली आणि त्याला सांगितले की तो एक अत्यंत ज्ञानी ब्राह्मण आहे आणि त्याच्यासाठी तीन उडणारी विमाने बनवू शकतो. यांवर स्वार होऊन तो काही मिनिटांत कुठेही जाऊ शकतो. विमाने फक्त शिवच नष्ट करु शकतात.

त्या बदल्यात भगवान गणेशाने त्याला कैलास पर्वतावर असलेली चिंतामणीची मूर्ती आणण्यास सांगितले. त्यासाठी त्याने आपला दूत पाठवला परंतू भगवान शिवाने त्रिपुरासुरच्या दूताला मूर्ती देण्यास नकार दिला.

संतापलेला त्रिपुरासुर स्वतः मुर्ती घेण्यासाठी गेला. त्याचे आणि भगवान शिव यांच्यात घनघोर युद्ध सुरु झाले. त्याने भगवान शिवांच्या मालकीच्या सर्व गोष्टी नष्ट केल्या.

वाचा: Know about Anant Chaturdashi | अनंत चतुर्दशी

भगवान शिवालाही समजले की आपण त्रिपुरासूरचा नाश करु शकत नाही कारण त्यांनी गणेश वंदन केले नाही. शंकराने षडाक्षर मंत्र म्हणत गणपतीला आवाहन केले तेंव्हा तेथे गणपती प्रकट झाला आणि त्याने शंकराला त्रिपुरासुराला हरविण्याच्या सूचना सांगितल्या. त्या सूचनांचे पालन करुन शंकराने लोभी त्रिपुरासुराला ठार केले.

असे मानले जाते की ज्या ठिकाणी भगवान शिवाने स्वतः गणेशाचा आशीर्वाद मागितला आणि शेवटी त्रिपुरासुरचा नाश केला. ते ठिकाण म्हणजे रांजणगाव. यामधील “रंजन” या शब्दाचा अर्थ “आनंदित” असा आहे, त्याआधी या ठिकाणाचे नाव मणिपूर होते.

मंदिराचा इतिहास (Ganpati-8 Know all about Mahaganpati Ranjangaon)

इतिहासानुसार मंदिराचे काम नवव्या आणि दहाव्या शतकाच्या मध्यात झालेले आहे. हे पूर्वाभिमुख मंदिर अशा प्रकारे बांधलेले आहे की दक्षिणायनात सूर्याची किरणे थेट गणेश मूर्तीवर पडतात. हा गणपती कमळावर बसलेला असून रिद्धी-सिद्धी त्याच्या सोबत आहेत.

महागणपती हा स्वयंभू असून भक्तांचे असे मानणे आहे की या मूर्तीच्या खाली अजून एक मूर्ती असून असे म्हणतात की त्या मूर्तीला 10 सोंडी आणि 20 हात आहेत. या मूर्तीला ‘महोत्कट’ म्हणतात.

श्रीमंत माधवराव पेशवे येथे महागणपतीचे दर्शन घेत असत. त्यांनी गणपतीची मूर्ती ठेवण्यासाठी मंदिराच्या तळघरात एक खोली केली. या स्वयंभू किंवा स्वयंप्रकाशित मूर्तीभोवती त्यांनी दगडी गर्भगृह बांधले.

1790 मध्ये त्यांनी श्री अन्यबा देव यांना महागणपतीची पूजा करण्यासाठी अनुवांशिक योग्यता दिली. टेंपल हॉलचे काम इंदूरचे सरदार किबे यांनी केले होते आणि ओवारीचे काम सरदार पवार आणि शिंदे यांनी केले होते.

मोरया गोसावी यांनी एकांतवासात श्री अनयाबा देवांना पाच धातूंनी बनवलेल्या मूर्तीचे प्रदर्शन केले होते. ही मूर्ती उत्सवाच्या दिवशी मिरवणुकीत काढली जाते.

पॅसेजच्या दरवाजावर नगारखान्याची व्यवस्था केली आहे. या नगारखान्याची ओळख महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री श्री मनोहर जोशी यांनी 3 मे 1997 रोजी केली होती. प्राथमिक मंदिर हे पेशवेकालीन मंदिरासारखे आहे. पूर्वेला समोरासमोर असलेल्या मंदिराचा प्रवेशद्वार जबरदस्त आणि सुंदर पॅसेजवे आहे.

हा महागणपती अतिशय शक्तिशाली असून गणेशउत्सवात रांजणगांवचे गावकरी आपापल्या घरी गणपतीच्या मूर्तीची स्थापना करीत नाहीत. तर या देवळात येऊन पूजा आणि प्रार्थना करतात.

ही स्वयंभू मूर्ती पूर्वाभिमुख आहे. गणपती मांडी घालून कमळावर आसनस्थ आहे. त्याचे कपाळ रुंद असून, सोंड डावीकडे आहे.

गणपती उत्सव (Ganpati-8 Know all about Mahaganpati Ranjangaon)

भाद्रपद महिन्यात रांजणगावातील गावकरी आपल्या घरी गणपतीची स्थापना करीत नाही. त्याऐवजी ते सर्व या मंदिराच्या पूजेमध्ये सहभागी होतात.

भाद्रपद महिन्यात सहा दिवसांचा विशेष उत्सव साजरा केला जातो, त्यावेळी पाचव्या दिवशी महानैवेद्य दाखविला जातो. या दिवसात फुलांनी सजविलेल्या पालखीमध्ये गणपतीची मिरवणूक काढली जाते.

याच दिवसांत कुस्तीचे सामने आयोजित केले जातात. ते पाहायला अफाट गर्दी होते. सहाव्या दिवशी भाविक महागणपतीचे दर्शन घेण्यासाठी लोटांगण घालीत जातात.

गणेश जयंतीच्या वेळी मंदिर फुलांनी सजले होते आणि छोट्या दिव्यांच्या रोषणाईने. गणेश जयंतीमध्ये लाखो लोक गणेश दर्शनासाठी येथे येतात आणि या दिवसात प्रत्येकासाठी जेवणाची व्यवस्था केलेली असते. देवळात देवांची पेंटिंग केलेली चित्रे खूप छान दिसतात.

मंदिराकडे जाण्याचे मार्ग

पुणे – नगर महामार्गावरुन जाताना पुणे – कोरेगाव – नंतर शिक्रापूर असा मार्ग आहे; शिरुरच्या आधी रांजणगाव 21 किमी आहे. पुण्यापासून ते 50 किमी आहे.

मंदिराकडे जाण्यासाठी खालील मार्ग आहेत.

रस्ता: पुणे स्टेशन आणि शिवाजी नगर येथून नियमित बसेस उपलब्ध आहेत. पुणे-नगर महामार्गावरुन जाताना पुणे-कोरेगाव- शिक्रापूरमार्गे मार्ग आहे. शिरुरच्या आधी रांजनगाव 21.2 किमी आहे. पुण्यापासून रांजणगाव 51.4 किमी आहे.
रेल्वेमार्ग: रांजणगाव गणपतीसाठी सर्वात जवळचे रेल्वे स्टेशन येवत आहे जे सुमारे 29.4 किमी अंतरावर आहे.
विमानमार्ग: हडपसर विमानतळ हे सर्वात जवळचे विमानतळ आहे जे रांजणगाव पासून 43.4 किमी अंतरावर आहे.

अष्टविनायक गणपती मंदिरे आणि त्यांची खास वैशिष्टये

अष्टविनायक मंदिरे व त्यांची खास वैशिष्टये खालील प्रमाणे आहे. अष्टविनायकांविषयी माहितीसाठी वाचा अष्टविनायक.

मयुरेश्वर मंदिर, मोरगाव: हे अष्टविनायकांपैकी पहिले गणपती मंदिर आहे. मयुरेश्वर – भगवान गणेश मोरावर स्वार होते या आख्यायिकेवरुन श्री गणेशाला हे नाव पडले आहे.
सिद्धी विनायक मंदिर, सिद्धटेक: हे मंदिर अष्टविनायक मंदिरांच्या यादीत दुसऱ्या क्रमांकावर आहे. मधु आणि कैतभ या राक्षसांचा वध करण्यापूर्वी भगवान विष्णूने या ठिकाणी गणेशाला प्रसन्न केले होते असे मानले जाते. सिद्धी विनायक मंदिर महाराष्ट्रातील सिद्धटेक येथे आहे.
बल्लाळेश्वर मंदिर, पाली: या मंदिराचे नाव गणेशभक्त बल्लाळ यांच्यावरुन पडले आहे. हे एकमेव गणेश मंदिर आहे ज्याचे नाव भक्ताच्या नावावर आहे. हे गिरिजात्मज मंदिरापासून 180 किमी अंतरावर पाली येथे आहे.
वरदविनायक मंदिर, महाड: हे मंदिर अष्टविनायक मंदिरांच्या यादीत चौथ्या क्रमांकावर आहे. भगवान गणेश वरद विनायक म्हणून प्रसिद्ध आहेत, वरदान आणि शुभेच्छा देणारे भगवान.
चिंतामणी मंदिर, थेऊर: हे मंदिर अष्टविनायक मंदिरांच्या यादीत पाचवे आहे. भगवान गणेशाने अमूल्य रत्न “चिंतामणी” एका लोभी राक्षसाकडून मिळवले आणि कपिला ऋषींना परत दिले.
गिरिजात्मक मंदिर लेण्याद्री: अष्टविनायकांपैकी हे एकच मंदिर आहे जे पर्वतावर असून ते 18 गुहा असलेल्या एका बौद्ध गुहांच्या संकुलात स्थित आहे. हे गणेश मंदिर 8 व्या गुहेत आहे. या मंदिरामुळे या गुहांना गणेश लेणी असेसुद्धा संबोधिले जाते.
विघ्नेश्वर विनायक मंदिर, ओझर: हे मंदिर अष्टविनायक मंदिरांच्या यादीत सातवे आहे. राजा अभिनंदनच्या प्रार्थनेत अडथळा आणण्यासाठी भगवान इंद्राने विघ्नसुराला पाठवले. त्यानंतर, त्रस्त भक्तांनी या ठिकाणी राक्षसाचा पराभव करणाऱ्या गणपतीकडे मोर्चा वळवला.
महागणपती मंदिर, रांजणगाव: हे अष्टविनायक मंदिरांपैकी शेवटचे मंदिर आहे. त्रिपुरासुर राक्षसाचा पराभव करण्यापूर्वी भगवान शिवाने येथे गणेशाची पूजा केली.