All Round Development of Kids | मुलांचा सर्वांगीण विकास

All Round Development of Kids | मुलांच्या सर्वांगीण विकासावर परिणाम करणारे घटक. मुलांच्या सर्वांगीण विकासाची क्षेत्र; या विषयांवर अतिशय सुंदर व परिणाम कारक विवेचन.

शैक्षणिक, नैतिकता, बुद्धी, शरीर, सामाजिक कौशल्ये आणि सौंदर्यशास्त्र या क्षेत्रांमध्ये सर्वसमावेशक आणि संतुलित विकास म्हणजे सर्वांगीण विकास (All Round Development of Kids) होय. कोणत्याही शिक्षण संस्थेचा मुलांचा सर्वांगीण विकास हा शिक्षणाचा मुख्य केंद्रबिंदू असला पाहिजे. एखाद्या व्यक्तीचे वर्णन करताना त्याचे कौशल्ये, योग्यता, ज्ञान आणि आकलन या सर्व गोष्टी एकाच चौकटीत एकत्रितपणे मोजल्या पाहिजेत.

म्हणूनच, तरुण मनाला त्याच्या सर्वोत्तम क्षमतेनुसार विकसित व सक्षम करण्यासाठी, केवळ पाठ्यपुस्तकांवर आधारित शिक्षण आणि शैक्षणिक ज्ञानावर लक्ष केंद्रित करण्याऐवजी, सर्वांगीण विकासावर भर देणे आवश्यक आहे. म्हणून प्रत्येक व्यक्तिमत्वाच्या पैलूचा योग्य विचार केला पाहिजे. त्यासाठी All Round Development of Kids अत्यंत महत्वाचे आहे.

वाचा: Mobile Phone and Children: पालकांनो! आपल्या मुलांकडे लक्ष द्या!

अभ्यास सांगतात की विकासाची सर्वात महत्त्वाची क्षेत्रे जी मुलांचे चारित्र्य निर्माण आणि सर्वांगीण विकासामध्ये मदत करतात ते म्हणजे संज्ञानात्मक विकास, संवाद विकास, सामाजिक कौशल्य विकास आणि शारीरिक विकास. जर यापैकी काहीही, शिकण्याच्या आणि तयार करण्याच्या प्रक्रियेतून राहिले तर संगोपन आणि विकास अपूर्ण राहतो.

त्यामुळे पालकांनी अध्यापनशास्त्रामध्ये या सर्व क्षेत्रांच्या विकासात मदत करणारे विविध उपक्रम आणि दृष्टिकोन ज्या शाळांमध्ये समाविष्ट केले आहेत आणि प्रत्येक विद्यार्थ्याचे व्यक्तिमत्व घडवताना कोणतिही तडजोड न करण्याचे सुनिश्चित केले आहे त्या शाळांना प्राधान्य दया. (All Round Development of Kids)

(अ) मुलांच्या सर्वांगीण विकासावर परिणाम करणारे घटक

मुलांच्या सर्वांगीण विकासास जबाबदार असणारे घटक खालील प्रमाणे आहेत. वाचा: How to be a good parent of teenagers | चांगले पालकत्व

1. संभाषण कौशल्ये (All Round Development of Kids)

प्रभावी आणि गुळगुळीत परस्परसंवादासाठी, संवाद कौशल्ये महत्वपूर्ण भूमिका बजावतात. शब्द बरोबर असतील आणि बोलण्याची पद्धत बरोबर असेल तर कोणतीही कल्पना सहजतेने मांडता येते. मुलाला शिक्षक किंवा व्यवस्थापक बनण्याची इच्छा असली तरीही, मजबूत संवाद क्षमता हा एक निकष आहे; जो एखाद्याला जीवनाच्या प्रत्येक धावपळीत पुढे जाण्यात मदत करतो.

म्हणूनच, मुलांच्या सर्वांगीण विकासासाठी प्रभावीपणे संवाद साधण्यासाठी कलेमध्ये प्रभुत्व मिळवणे हे अत्यंत आवश्यक आहे. अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की, लहान वय हा सर्वोत्तम काळ असतो, जेव्हा मुलामध्ये भाषा कौशल्ये आत्मसात करण्याची आणि शिकण्याची सर्वोच्च क्षमता असते.

म्हणूनच, शालेय वर्षांमध्येच संभाषण कौशल्य प्रशिक्षण सुरु करणे अत्यावश्यक आहे. त्यासाठी पालकांनी शाळांमध्ये त्याची अमलबजावणी होत आहे किंवा नाही याची खात्री केली पाहिजे. वाचा: Good Foods for Students | विद्यार्थ्यांसाठी आहार

2. सामाजिक विकास (All Round Development of Kids)

मुलांच्या दृष्टीने सर्वत्र म्हणजे शाळा, घर, कार्यालय किंवा सार्वजनिक मेळावे असो, सामाजिक संवाद आणि विकास ही समाजाशी जोडलेली नाळ असली पाहिजे कारण ती विकासाची खरी गुरुकिल्ली आहे. लोकांशी सहज संवाद साधण्याची क्षमता असलेल्या मुलांमध्ये अनोळखी चेहऱ्यांपासून दूर राहणाऱ्या मुलांपेक्षा चांगली सामाजिक कौशल्ये असतात असे म्हटले जाते.

एखाद्याला अपरिचित वातावरणात जितके अधिक सोयीस्कर वाटते, तितकेच त्याच्या आत्मविश्वासाने वाढण्याची शक्यता असते, जो कोणत्याही कामाच्या वातावरणात चांगला सामना करण्यास सक्षम असतो. म्हणूनच, लहान वयातच सामाजिक कौशल्ये विकसित केल्याने पुढील चांगल्या भविष्यासाठी मजबूत पाया घातला जाऊ शकतो.

3. शारीरिक विकास (All Round Development of Kids)

शालेय शिक्षणाचा अविभाज्य भाग म्हणून शारीरिक शिक्षण नेहमीच अग्रस्थानी राहिले आहे, कारण त्याचा थेट परिणाम तरुण विद्यार्थ्यांच्या मनावर आणि शरीरावर होतो. नियमितपणे थोडी शारीरिक हालचाल रोग प्रतिकारशक्ती सुधारण्यास मदत करते आणि शरीरात चपळता आणि लवचिकता निर्माण करते. (All Round Development of Kids)

शिवाय, तुम्हाला माहिती आहे की, निरोगी मन निरोगी शरीरात राहते. शारीरिक स्वास्थ्य चांगले राहिल्यास, एकाग्रता, आत्मविश्वास आणि दृढनिश्चयाची पातळी देखील स्वाभाविकपणे वाढते. यामुळे, मुलांना जीवनाच्या विविध क्षेत्रात अधिक चांगली कामगिरी करण्यास मदत होते. वाचा: How to be a Good Parent | चांगले पालक कसे व्हावे

4. सर्जनशीलता (All Round Development of Kids)

प्रत्येक मुलाची विशेष आवड असते. कला, नृत्य, संगीत, फोटोग्राफी आणि परफॉर्मिंग आर्ट ही काही सामान्य प्रकार आहेत; जिथे मुले सामान्यतः त्यांचा कल दर्शवतात. जर एखाद्या मुलामध्ये त्याच्या अंगभूत असलेल्या कोणत्याही सर्जनशील कौशल्यांचा पाठपुरावा करण्याची इच्छा असेल तर; त्याला प्रोत्साहन दिले पाहिजे. (All Round Development of Kids)

प्रतिभेला योग्य वेळी व नियमित खत-पाणी दिल्यावरच अंकुर फुटू शकतो आणि मुळे मजबूत करण्यासाठी शाळा अशा पोषणासाठी आधारभूत काम करतात. प्रत्येक शाळेने हा दृष्टीकोन जोपासला पाहिजे की, प्रत्येक मूल हे संभाव्य शक्तीस्थान आहे; असे समजून त्यावर विश्वास ठेवला पाहिजे.

मुलांना चैतन्यशील व्यक्तिमत्त्वाचे रुप देण्यासाठी, सर्वांगीण विकास आवश्यक असतो. त्यासाठी शाळांनी नियमितपणे विशेष परस्परसंवादी वर्ग आयोजित केली पाहिजेत; जिथे मुले त्यांच्या मनातली सार्वजनिक बोलण्याची भीती दूर करण्यासाठी त्यांचे मनोगत व्यक्त करतील. हे त्यांना आत्मविश्वास मिळवण्यास मदत करेल आणि त्याच वेळी, त्यांना त्यांचे संवाद कौशल्य सुधारण्यासही मदत करेल. वाचा: The Best Activities for Kids | मुलांसाठी सर्वोत्तम उपक्रम 

शाळांनी जानीवपूर्वक लहान मुलांना व्यस्त ठेवण्यासाठी, तसेच तंदुरुस्त ठेवण्यासाठी; नियमित क्रीडा उपक्रम आयोजित केले पाहिजेत. त्याचे मुख्य कारण म्हणजे, शालेय वर्ष ही मुलांना या कौशल्यांचा परिचय करुन देण्यासाठी सर्वोत्तम वेळ आहे. मुलांसाठी ही अशी अवस्था असते जेव्हा मन सर्वात जास्त ज्ञान आणि कौशल्ये आत्मसात करते.

शाळांमध्ये मुलांसाठी आपुलकी, प्रेम, जिव्हाळा, आदर, समंजसपणा, काळजी आणि धोरणात्मक प्रशिक्षण देऊन त्यांचे पालनपोषण करुन; प्रभावी व्यक्तिमत्वामध्ये कोमल मनांचा विकास करण्यास मदत करणारे वातावरण तयार केले पाहिजे.

(ब) मुलांच्या सर्वांगीण विकासाची क्षेत्र

पालकत्व हे एक कठीण काम आहे ज्यासाठी व्यक्तींनी विविध भूमिका निभावणे आवश्यक आहे जेणेकरुन मूल समाजात जुळवून घेण्यास शिकेल आणि सर्वात मौल्यवान गुण आत्मसात करेल. त्यामुळे पालकत्व हा मुलाच्या विकासावर परिणाम करणारा एक प्रमुख घटक आहे.

त्याबरोबरच, मुलांच्या विकासावर परिणाम करणारे इतरही घटक आहेत. जसे की, शाळा, मित्र मंडळ, संस्कृती इत्यादींचा समावेश होतो. या प्रत्येक घटकाची मुलांच्या जीवनातील प्रासंगिकता समजून घेऊ. वाचा: Importance of Study Groups | अभ्यास गटांचे महत्व

1. शाळा (All Round Development of Kids)

शाळा हे घरानंतरचे दुसरे ठिकाण आहे, जिथे मूल त्याच्या बालपणाच्या काळात त्याचा बहुतेक वेळ घालवते. शाळा हे एका लहानशा बंदिस्त जगासारखे आहे, जिथे मूल केवळ विविध विषयांचे ज्ञानच घेत नाही तर त्याच्या वर्गातील इतर मुलांसोबत सामील व्हायलाही शिकते.

शाळेमध्येच मुलं गुंडगिरीच्या समस्यांना सामोरे जाण्यास देखील शिकतात. तसेच खेळ आणि इतर ऍथलेटिक ॲक्टिव्हिटींमध्ये सहभागी होऊन शारीरिकदृष्ट्या तुदुरुस्त होतात. मुलांच्या सर्वांगीण विकासामध्ये त्यांच्या शिक्षकांचा फार मोठा वाटा असतो.

त्यांच्यावर बरेच काही अवलंबून असते, कारण तेच मुलांना मौल्यवान ज्ञान देतात. शिक्षकांनी मुलांमध्ये सर्वोत्कृष्ट सद्गुण रुजवले पाहिजेत त्यासाठी स्वत: मुलामध्ये आदर्श असणे आवश्यक आहे; जेणेकरुन त्यांना दररोज एक चांगली व्यक्ती बनण्याची प्रेरणा मिळेल. वाचा: Communication Games for Kids | मुलांसाठी संप्रेषण खेळ

2. मित्र मंडळी (All Round Development of Kids)

व्यक्तींमधील व्यक्तिमत्त्वाचा विकास ठरवणारा एक प्रमुख घटक म्हणजे मित्रांचा प्रभाव. मुलाकडे मित्रांची योग्य संगत असणे आवश्यक आहे जे त्यांना अधिक साध्य करण्यासाठी आणि बक्षिसे मिळविण्यासाठी कठोर परिश्रम करण्यास प्रेरित करतात. विशेषतः पौगंडावस्थेतील कोणताही वाईट प्रभाव मुलांच्या जीवनावर विपरित परिणाम करु शकतो.

पालकांनी हे लक्षात घेणे आवश्यक आहे की त्यांचे मूल कोणत्या प्रकारच्या मुलांच्या सहवासात सामील होत आहे. आपले मुल जबाबदाऱ्यांपासून पळून जाणे पसंत करणाऱ्या मुलांच्या सहवासात येत आहे की नाही ते लक्षात घ्या.

त्याच्या साठी महत्त्वाच्या असलेल्या समस्यांकडे दुर्लक्ष न करता त्यांना सामोरे जाणा-या मुलांच्या सहवासात येत आहे हे महत्वाचे आहे. कारण त्यातूनच ते अधिक सुदृढ आणि प्रौढ व्यक्ती म्हणून विकसित होतात. वाचा: Know The Road Safety Rules | रस्ता सुरक्षा नियम

3. सभोवतालचे वातावरण (All Round Development of Kids)

घर आणि शाळेतील एकूण वातावरणाचाही मुलाच्या योग्य विकासावर परिणाम होतो. जर पालक सतत आपल्या मुलांसमोर भांडत असतील तर ते त्यांच्यावर चुकीचा प्रभाव टाकण्याची शक्यता असते.  त्याचप्रमाणे, शाळेत जर एखाद्या मुलाकडे शिक्षकाने लक्ष दिले नाही, तर असे होण्याची शक्यता असते की त्याचा मुलाच्या जीवनावर विपरीत परिणाम होऊन अभ्यासातील गोडी कमी होऊ शकते. वाचा: Tips for Good Parenting | चांगल्या पालकत्वासाठी टिप्स

तसेच, जे पालक सतत स्वत: शिकण्यात गुंतलेले असतात आणि विविध विषयांबद्दल जाणून घेण्यास उत्सुक असतात ते आपल्या मुलांना विविध पुस्तके वाचण्यासाठी प्रेरित करु शकतात, ज्यामुळे त्यांच्या मुलांचा सर्वांगीण विकास होतो. वाचा: Success is Around Yourself | यश तुमच्या सभोवतालीच आहे

हे आवश्यक आहे की मुलाने त्याच्या वाढत्या वयामध्ये अभ्यासाचे वातावरण आणि चांगली नैतिकता आत्मसात करणे आवश्यक आहे जेणेकरुन ते त्यांचे व्यक्तिमत्त्व शक्य तितक्या चांगल्या पद्धतीने विकसित करु शकतील. वाचा: Think and Quit Bad Habits | विचार करा आणि ‘वाईट सवयी’ सोडा

4. छंद आणि सहभाग

असे आढळून आले आहे की जी मुलं त्यांच्या आवडीच्या विविध ॲक्टिव्हिटींमध्ये अधिक गुंतलेली असतात त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा विकास अधिक चांगला होतो. वाचा: How to be a Good Student? | आदर्श विद्यार्थी कसे व्हावे?

याऊलट जी मुलं आपल्या उद्दिष्टांमध्ये संकुचित असतात आणि विशिष्ट ध्येय साध्य करण्यासाठी कठोरपणे प्रयत्न करणाऱ्यांपेक्षा अडथळयांकडे पाहतात; त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा अधिक चांगला विकास होत नसल्याचे अनुभवास आलेले आहे. वाचा: Don’t want a girl but a daughter-in-law | मुलगी नको, पण सून हवी

प्रत्येक मूल काही जन्मजात कलागुणांसह जन्माला येते जे त्यांना   छंद म्हणून जोपासायला आवडते. अशा मुलांच्या पालकांनी हे सत्य समजून घेऊन त्यांना त्यांचा छंद जोपासण्यासाठी आवश्यक गोष्टी उपलब्ध करुन दिल्या पाहिजेत. वाचा: Most Beautiful Flowers in the World | जगातील सर्वात सुंदर फुले

त्यामुळे मुलं त्यांच्यामधील क्षमतांच्या विकासा बरोबरच शैक्षणिक विषयावर अधिक चांगले लक्ष केंद्रित करु शकतात. मुलं त्यांच्या जन्मजात कलागुणांना निखारे देऊ शकतात जे नंतर त्यांना त्यांचा व्यवसाय म्हणून स्वीकारण्यास आवडेल. वाचा: The Most Inspirational Personalities | सर्वात प्रेरणादायी व्यक्तिमत्व

शाळेमध्ये अनेक स्पर्धा, वादविवाद, चर्चा इत्यादींचे आयोजन करण्याचे मुख्य कारण हे असले पाहिजे की, मुलांचा सर्वांगीण विकास झाला पाहिजे. जेव्हा मुलं त्यात भाग घेतात, तेव्हा ते केवळ सार्वजनिकपणे बोलण्याच्या त्यांच्या भीतीवर मात करत नाहीत तर त्यांच्या टीममधील नवीन सदस्यांशी जुळवून घेण्यास देखील शिकतात. वाचा: Welfare Schemes for Registered Workers | कामगारांसाठी योजना

सारांष (All Round Development of Kids)

अशाप्रकारे पालकत्व हा मुलाच्या विकासावर परिणाम करणारा एक प्रमुख घटक असला तरी, मुलांच्या विकासावर परिणाम करणारे इतरही घटक आहेत. यामध्ये शाळा, मित्र मंडळ आणि संस्कृती इत्यादींचा समावेश होतो.

मुलांनी केवळ बोलण्याद्वारेच नव्हे तर देहबोली आणि हावभाव वापरुन संवाद समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. मुलाचे शिकणे, समजून घेणे, समस्या सोडवणे, तर्क करणे आणि स्मृती कौशल्ये विविध ॲक्टिव्हिटींद्वारे वाढवणे महत्वाचे आहे.  वाचा: How to Live a Happy Life? | आनंदी जीवन कसे जगावे?

Related Posts

• New 7 Wonders of the World: जगातील नवी सात आश्चर्ये
• How To Become Miss Universe? | मिस युनिव्हर्स कसे बनायचे?
• Smartest Talking Birds In The World | जगातील 10 बोलणारे पक्षी
• Popular Tourist Destinations in India | भारतातील पर्यटन स्थळे
• The Greatest Activities for Kids | मुलांसाठी उत्कृष्ट उपक्रम

Post Categories

आमच्या Etopcollection वेबसाईटला जरुर भेट द्या, तसेच शैक्षणिक माहितीसाठी “ज्ञानज्योत” शैक्षणिक मराठी संकेत स्थळाला भेट द्या.