How to Celebrate the Festival of Bail Pola? | बैल पोळा सण

How to Celebrate the Festival of Bail Pola? | बैल पोळा सणाचे महत्व, तो कसा साजरा करतात; बैल पोळा या सणाविषयीची कथा व कवीता.

श्रावण महिना हा सणांची उधळण करणारा महिना आहे; या महिन्यात सणांची अगदी रेलचेल असते. श्रावण महिन्याच्या सुरुवातीला; नागपंचमी, नारळी पौर्णिमा, रक्षाबंधन, गोकुळाष्टमी यांसारखे सण साजरे करत असताना; या श्रावण महिन्याची सांगता होते ती या महिन्याच्या अखेरीस येणाऱ्या बैल पोळा या सणाने. How to Celebrate the Festival of Bail Pola?

श्रावणातील पिठोरी अमावस्येला; बैलपोळा संपूर्ण महाराष्ट्रात साजरा केला जाणारा सण आहे. कर्नाटक आणि महाराष्ट्रात त्याला बैलपोळा; किंवा बेंदूर म्हणून ओळखले जाते. कर्नाटकाच्या काही भागात; करुनुर्नामी असे म्हणतात. श्रावण अमावस्येला अर्थात पिठोरी अमावस्येला; शेतकरी बांधव बैलपोळा हा सण पारंपारिक पध्दतीने अत्यंत आनंदात आणि उत्साहात साजरा करतात.

Table of Contents

बैलपोळा हा सण कसा साजरा करतात (How to Celebrate the Festival of Bail Pola?)

शेतक-यांसाठी बैल हे त्यांच्या कुटुंबातील सदस्य असतात; कुटुंबातील व्यक्तीप्रमाणेच शेतकरी त्यांची काळजी घेतात. वर्षभर बैलांचा उपयोग शेतीकामासाठी केला जातो; शेतकरी पोळा हा सण बैलाच्या प्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी; साजरा करतात. बैलांकडून या दिवशी कष्टाचे कोणतेही काम करुन घेतले जात नाही; तर या दिवशी शेतकरी आपल्या बैलांसाठी उपवास करतात.

बैलांना रितसर आमंत्रण दिले जाते

पोळयाच्या आदल्या दिवशी शेतकरी बैलांना रितसर; विधिवत आमंत्रण देतात ते असे, ‘आज आवतन घ्या आणि उदया जेवायला या’; पोळयाच्या दिवशी शेतकरी सकाळी बैलांना सुवासिक साबन लावून आंघोळ घालतात. सकाळी त्यांना लाडवाचा नैवेद्य खायला घालतात. दुपारनंतर बैलांची सजावट करतात.

मातीचे बैल सजवून त्यांची पूजा केली जाते

बैलांबरोबरच इतर जनावरांनाही सजवले जाते; शेतक-यांच्या दृष्टीने इतर सर्व जनावरे देखील बैलांप्रमाणे तितकेच महत्वाचे आहेत. एवढेच नाही तर बैलांचा गोठाही फुलांच्या माळांनी; व वेगवेगळी चित्रे काढून सजवला जातो. स्त्रिया घरी पुरणपोळी, करंजी, कापणी, शंकरपाळी असे विविध; गोड पदार्थ तयार करतात. घरातील देव देवतेशेजारी मातीचे तयार केलेले बैल सजवून; त्यांची प्रत्येक घरी पूजा केली जाते.

‘असी’ करतात बैलपोळयाला बैलांची सजावट

बैल सजावटीसाठी बैलांच्या शिंगांवर वेगवेगळया रंगांचा हिगुळ लावून; त्यावर चमकदार बेगड लावले जाते. शिंगांच्या टोकांवर रंगीबेरंगी; रेशमी गोंडे बांधले जातात. डोक्याला बाशिेग बांधतात, गळयात कवडया, विविधरंगी मणी; आणि घुंगरांच्या माळा घातल्या जातात. पायामध्ये फुलांचे तोडे बांधतात. बैलांच्या अंगावर चमचमणारी, विविध नक्षी असलेली; आणि अतिशय आकर्षक रेशमी झुल पांघरतात.

बैल सजावट स्पर्धेचे आयोजन केले जाते

सायंकाळी सजवलेल्या बैलांना शेतकरी वाजत गाजत गावातील; हनुमान मंदीराजवळ वेशीबाहेर रांगेत उभे करतात. बैल पोळयाच्या दिवशी गावोगावी; बैल सजवण्याची स्पर्धा घेतली जाते. प्रत्येकजण आपले बैल स्पर्धेत जिंकण्यासाठी; मनापासून सजवत असतो. गावातिल प्रतिष्ठित मंडळी पोळा फुटण्यापूर्वी बैलांची पाहणी करुन; क्रमांक ठरवतात. स्पर्धा जिंकणा-या बैलाच्या मालकाला मानाचा फेटा बांधतात व सत्कार करतात.

वाचा: How to Celebrate Holi Festival in India | होळी उत्सव

बैलपोळा फुटण्यापूर्विचा जल्लोष (How to Celebrate the Festival of Bail Pola?)

गावातील वेसही पानाफुलांनी सजवली जाते; वेशीत आंब्याची पाने व फुलांचे तोरण बांधतात. गावातील सर्व बैल गोळा होईपर्यंत; सनई, ढोल, ताशे व नगारे वाजवले जातात. फटाके फोडले जातात, लोक आनंदाने लेझीम खेळतात; मुलं इकडून तिकड धावतात, आनंदाने उडया मारतात,

एका बाजूला उभे राहून स्त्रियाही हा नयनरम्य सोहळा पाहण्याचा आनंद घेतात. आपले बैल व आपला धनी कुठे आहे याचा नजरेने शोध घेतात. बैलांची सजावट पाहण्यासाठी प्रत्येक बैलावरुन नजर फिरवतात. काही बैल शांतपणे उभे असतात, तर काही या आवाजामुळे घाबरतात, उडया मारतात, हंबरतात, काही तर लाथाही मारतात. त्यांना आवरण्याची मालकाची धडपड पाहून काही त्यांना हसतात तर काही मदत करतात. वाचा: अष्टविनायक

तोरण सोडल्यानंतरचे दृष्य (How to Celebrate the Festival of Bail Pola?)

वेशीत नारळ फोडून बांधलेले तोरण सोडले जाते; त्याला पोळा फुटणे असे म्हटले जाते. त्यानंतर शेतकरी वेशीतून आपले बैल मंदीरासमोर उभे करुन; बैलांना खांदा द्यायला लावतात. खांदा देणे म्हणजे बैलाचा खांदा हाताने दाबला की; बैल आपले पुढच्या पायाचे गुढगे जमीनीवर टेकवून देवासमोर नतमस्तक होतात, देवाचे दर्शन घेतात असे मानले जाते. How to Celebrate the Festival of Bail Pola?

बैलांना खांदा दयायला लावण्याचे दृष्य पाहण्यासारखे असते; काही बैल खांदा दाबल्याबरोबर खांदा देतात, तर काहींच्या खांदयावर लटकले; तरी ते खांदा देत नाहीत. काही बैल तर खांदयाला लटकलेल्या मालकासह पळ काढतात; अर्थात बैलाला खांदा दयायला लावणे; हे मालकाची कला व बैलाची ताकद यावर अवलंबून असते.

वाचा: श्रीकृष्ण जन्माष्टमी 2021

बैलपोळयाची सांगता (How to Celebrate the Festival of Bail Pola?)

गावोगावच्या परंपरेनुसार उत्सव साजरा केला जातो, काही गावांमध्ये पोळा फुटल्यानंतरही त्यांची वाजत गाजत मिरवणूक काढतात व नंतर कार्यक्रम संपन्न होतो. त्यानंतर शेतकरी आपले बैल घरी आनतात, गोठया बाहेर बैलांना उभे करुन घरातील स्त्रिया बैल व मालक यांना ओवाळतात व दोघांचीही पूजा करतात.

बैलांना पुरणपोळीचा नैवदय खायला घालतात. बैल वर्षभर शेतात शेतकऱ्यासाठी कष्ट करतात, राबतात म्हणून बैलाप्रती एक दिवस उतराई होण्याची संधी म्हणुन पोळा या सणाकडे पाहिले जाते. परंपरेने चालत आलेल्या रुढी शेतकरी जपतात. व त्याचा वारसा पुढच्या पिढीकडे देतात.

वाचा: Importance of the Teachers’ Day | शिक्षक दिनाचे महत्व

भारतात बैल पोळा कुठे साजरा केला जातो? (Where is Bail Pola celebrated in India?)

मध्य आणि पूर्व महाराष्ट्रातील शेतकरी, विशेषत: मराठी माणसे “बैलपोळा” सण अतिशय उत्साहाने व आनंदाने साजरा करतात. महाराष्ट्र- कर्नाटक सिमेवरील भागात विशेषत: कोल्हापूर भागात कर्नाटकी “बेंदूर” नावाचे हा सण साजरा केला जातो.

त्याप्रमाणे मध्यप्रदेश, तेलंगण, छत्तीसगड या भागात देखील बैलपोळा साजरा केला जातो. तेलंगणाच्या उत्तरेकडील भागात या सणाला “पुलाला अमावस्या” म्हटले जाते.

भारतात इतर काही ठिकाणी देखील बैलपोळा सण साजरा केला जातो. भारताच्या दक्षिणेकडील भागात या सणाला “पोंगल” तर उत्तर व पश्चिम भारतात “गोधन” या नावाने ओळखले जाते.

वाचा: How to Celebrate Navratri in India | प्रादेशिक पद्धती

बैलपोळा हा सण साजरा करण्यामागील कथा (The story behind the celebration of Bail Pola festival)

कैलास पर्वतावर भगवान शंकर व देवी पार्वती सारीपाट खेळत होते; खेळताना देवी पार्वतीने डाव जिंकला; परंतू भगवान शंकर ते मानन्यास तयार नव्हते. यावरुन दोघांमध्ये वाद सुरु झाला; या वादाचा न्यायनिवाडा करण्यासाठी; त्यांच्या वादाला साक्षी होता तो म्हणजे फक्त नंदी.

वाचा: Know All About Ganesh Chaturthi 2022 | गणेश चतुर्थी

तेव्हा देवी पार्वतीने नंदीला विचारले की, डाव कोणी जिंकला; त्यावेळी नंदीने शंकराची बाजू घेतली. तेंव्हा देवी पार्वतीला नंदीचा खूप राग आला आणि देवी पार्वतीने नंदीला शाप दिला. How to Celebrate the Festival of Bail Pola?

‘मृत्यु लोकी तुझ्या मानेवर जू बसेल आणि तुला जन्मभर कष्ट करावे लागतील’; हा शाप ऐकून नंदीला त्याची चूक समजली. त्याला खूप वाईट वाटले त्याने देवी पार्वतीचीी माफी मागितली; तेव्हा देवी पार्वतीने सांगितले की; शेतकरी वर्षातून एक दिवस; देव मानून तुझी पूजा करतील; त्या दिवशी तुझ्या मानेवर जू ठेवणार नाहीत.

तो एकदिवस म्हणजेच बैलपोळा; तेव्हा पासून बैलपोळा हा सण साजरा काण्याची प्रथा सुरु झाली; असे मानले जात आहे.

वाचा: वैजयंतीमाळ, वन-माळ

श्रावणातील सणांची कवितेतून गुंफलेली माळ (Poem about the festival of Bail Pola)

How to Celebrate the Festival of Bail Pola?

महिना श्रावणाचा

महिना असे हा श्रावणाचा,

आनंद आणि उत्साहाचा.

कुणी म्हणे हा व्रतवैकल्याचा,

तर, कुणी म्हणे हा संणांचा…1

वाचा: Gudhi Padva is the most important festival in India | गुढीपाडवा

नागपंचमीने होते सुरुवात,

नारळी पौर्णिमा येते डौलात.

बहीण भावाच्या नात्याचा,

सण असे रक्षाबंधनाचा…2

वाचा: Nag Panchami Festival 2022 the Best Information | नाग पंचमी

महत्व असे श्रावणी सोमवाराचे,

व्रत वैकल्य शंकर महादेवाचे.

साजरी होताना जन्माष्टमी,

आनंदाने नाचतात गौळणी…3

वाचा: रामनवमीचे महत्व

येते गोपाळांची दहीहंडी,

रचल्या जातात उतरंडी.

दिसते मग गुंफलेली माला,

असा साजरा होतो दहिकाला…4

वाचा: Maharashtra Day History and all 2022 | महाराष्ट्र दिन

दर्श पिठोरी आमावस्येला,

पारावर नसतो आनंदाला.

वेशीभोवती होऊनी गोळा,

साजरा होतो बैलपोळा…5

वाचा: हिंदू कायदा व महिला अधिकार

महिना असे हा श्रावणाचा,

आनंद आणि उत्साहाचा.

कुणी म्हणे हा व्रतवैकल्याचा,

तर, कुणी म्हणे हा संणांचा…6

Related Posts

Post Categories

Culture

आमच्या Etopcollection वेबसाईटला जरुर भेट द्या, तसेच शैक्षणिक माहितीसाठी “ज्ञानज्योत” शैक्षणिक मराठी संकेत स्थळाला भेट द्या. How to Celebrate the Festival of Bail Pola?