Skip to content
Marathi Bana » Posts » Rights of Women as per Hindu Law |हिंदू कायदा व महिला अधिकार

Rights of Women as per Hindu Law |हिंदू कायदा व महिला अधिकार

shallow focus photography of woman wearing blue and gold dress

Property Rights of Women as per Hindu Law | हिंदू कायद्यानुसार महिलांचे मालमत्ता अधिकार

स्त्री ही समाजातील एक अत्यंत महत्वाचा घटक आहे; एक महिला वेगवेगळया भूमिका पार पाडते. समाजातील स्त्रियांच्या मध्यवर्ती भूमिकेमुळे राष्ट्रांची प्रगती, स्थिरता; आणि दीर्घकालीन विकास सुनिश्चित केला जातो. एक स्त्री मुलगी, पत्नी किंवा आई असते; स्त्रीच्या अंगी असलेले धैर्य, प्रेम, करुणा, उत्साह, आत्मविश्वास व स्वाभिमान हे गुण; स्त्रिच्या व्यक्तिमत्वाचे महत्वाचे भाग आहेत. त्यामुळे Rights of Women as per Hindu Law प्रत्येकाने समजून घेतले पाहिजेत.

आपण स्त्रियांचे समाजात असलेले स्थान व महत्व नाकारु शकत नाही; असे असले तरी, समाजात अजुनही अशा काही प्रवृत्ती आहेत ज्या स्त्रियांच्या भूमिकेला महत्व देत नाहीत. समाजातील स्त्रिचे स्थान सुनिश्चित करणे; आणि तिच्या भविष्यासाठी तिला अधिक सुरक्षित करणे महत्वाचे आहे. (Rights of Women as per Hindu Law)

भारतीय महिलांचा इतिहास त्यांच्या कार्यामुळे परिपूर्ण आहे; ज्यांनी त्यांच्या हक्कांसाठी कठोर परिश्रम घेतले आहेत. राजकारण, कला, क्रिडा, विज्ञान, कायदा; इत्यादी क्षेत्रात प्रगती केली आहे. उदा. आनंदीबाई गोपाळराव जोशी, रोशिनी शर्मा, शिला डावरे, अरुणिमा सिन्हा; मिताली राज, मदर टेरेसा, इंदिरा गांधी, प्रतिभा पाटील, कल्पना चावला; किरण बेदी, साईना नेहवाल, मेरी कोम यांच्यासारख्या अनेक महिलांनी आपल्या कतृत्वाचा ठसा उमठवलेला आहे.

स्त्रियांच्या हक्कांच्या बाबतीत आतापर्यंत; मालमत्ता ही भांडणाची मुख्य भूमिका राहिली आहे. भारतात महिलांच्या मालमत्ता हक्कांकडे फारसे लक्ष दिले जात नव्हते; कालांतराने, वाढती जागरुकता आणि आधुनिकीकरणामुळे परिस्थिती थोडी चांगली झाली आहे, आणि आता आपण ‘समानता’ या विषयी अधिक बोलू शकतो.

वाचा: The Secret of a Successful Marriage | यशस्वी विवाहाचे गुपित

हिंदू कायद्यानुसार महिलांचे मालमत्ता अधिकारासाठी खालील व्यक्ती दावा करु शकतात.

मुलगी: Daughter/ Girl (Rights of Women as per Hindu Law)

Rights of Women as per Hindu Law
Rights of Women as per Hindu Law-Photo by mentatdgt on Pexels.com
  1. मुलगी म्हणून तिचा तिच्या वडिलांच्या संपत्तीवर समान वारसा हक्क आहे. तिला तिच्या आईच्या इस्टेटमध्ये हिस्सा घेण्याचा देखील अधिकार आहे.
  2. 2005 मध्ये हिंदू उत्तराधिकार कायद्यातील सुधारने नंतर, लिंगांमधील भेदभाव दूर केला गेला आहे. मुलीला विविध अधिकार देण्यात आले आहेत.
  3. तिलाही मुलाप्रमाणेच जबाबदा-या पार पाडाव्या लागतात.
  4. मुलीलादेखील समान हक्क आहेत आणि पुत्रांइतकाच वाटा तिला दिला जाईल,
  5. ती जर घटस्फोटीत, विधवा किंवा निर्जन असल्यास तिला राहण्याचा हक्क आहे.
  6. तिने मिळविलेल्या, तिला मिळालेल्या भेटवस्तू किंवा तिला मिळालेल्या मालमत्तेचा सर्व हक्क आहे.
  7. ती तिच्या आवडीनुसार तिच्या वाट्याला आलेली मालमत्ता एकतर विकून, इच्छेद्वारे किंवा दुस-या व्यक्तीला भेट देऊन विल्हेवाट लावू शकते. वाचा: How to choose the right life partner? | जीवनसाथी निवड

विवाहित स्त्री: Married Woman (Rights of Women as per Hindu Law)

Rights of Women as per Hindu Law
Rights of Women as per Hindu Law-Photo by Deepak Naik on Pexels.com
  1. विवाहित स्त्री एकमेव मालक आहे आणि तिला इच्छेनुसार; किंवा भेट म्हणून मिळालेल्या मालमत्तेवर सर्व हक्क आहेत. तथापि, तिला लग्नानंतर तिच्या स्वतःच्या कुटूंबाकडून देखभाल मागण्याचा अधिकार नेहमीच नसतो.
  2. विवादास्पद मालमत्ता लक्षात ठेवण्याचा कलम म्हणजे विवाहित महिलांना; त्यांच्या वडिलांचा मालमत्ता मिळण्याचा हक्क आहे जर वर्ष 2005 नंतर वडिलांचा मृत्यू झाला तर. वाचा: How to Manage Time at Work | कामाचे वेळ व्यवस्थापन

विवाहित महिलेचे हक्क: Married Woman’s Rights

  1. तिच्या मालकीचे काही भाग किंवा एकूणच कोणालाही हस्तक्षेप न करता भेट म्हणून देणे.
  2. राहण्याची सोय करुन तिच्या पतीकडून देखभाल घेणे.
  3. जर ती संयुक्त कुटूंबातील सदस्य असेल तर, तिला कुटुंबाकडून पाठिंबा व निवारा; तिचा पती म्हणून समान वाटा, त्याच्या आई आणि मुलांसह संयुक्तपणे (तिचा नवरा मेला तर); मिळण्याचा हक्क व वाटा मिळू शकेल. कुटुंबातील विभाजनाच्या बाबतीत इतर सदस्यांप्रमाणे वाटा मिळेल. वाचा: Importance of Colours in Life | रंगांचे जीवनातील महत्व

आई: Mother (Rights of Women as per Hindu Law)

Rights of Women as per Hindu Law
Rights of Women as per Hindu Law – Photo by robin thakur on Pexels.com
  1. वारसा कायद्यात आईला तिच्या मुलांकडून देखभाल पुरवण्याचा हक्क आहे.
  2. जर ति मृत्यूपत्र न करता मरण पावली तर तिची संपत्ती (लिंगाकडे दुर्लक्ष करुन), तिच्या मुलांमध्ये समान प्रमाणात विभागली जाईल.
  3. तिलाही तिच्या मर्जीनुसार रिअल इस्टेटमधील हिस्सा विल्हेवाट लावण्याचा हक्क आहे.
  4. संयुक्त कुटूंबच्या बाबतीत विधवा आईला आपल्या मुलाच्या समान भागाचा अधिकार आहे. वाचा: Every mole on the body says something | शरीरावरील तिळाचे अर्थ

भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाने हिंदू महिलांच्या वारसा हक्कांना बळ दिले

small judge gavel placed on table near folders
Rights of Women as per Hindu Law-Photo by Sora Shimazaki on Pexels.com
  1. भारताच्या सर्वोच्च कोर्टाने असा निर्णय दिला आहे की; हिंदू कुटुंबातील मुलींना मालमत्तेवर समान हक्क आहेत. उत्तराधिकार कायद्याची प्रथम संहिताकरण झाल्यानंतर 1956 पासून; सर्व हिंदू महिलांना त्यांच्या वडिलांच्या मालमत्तेवर समान हक्क आहेत.
  2. हिंदूंच्या वडिलोपार्जित मालमत्तांमध्ये मुलींना पुत्र म्हणून समान हक्क आहेत, असा निर्णय सर्वोच्च न्यायालयाने दिला.
  3. मुलगी संपूर्ण आयुष्यभर अविभाज्य संयुक्त कुटुंबातील एक भाग म्हणून; मालमत्तेत एक सारखीच राहू शकेल. तिचे वडील जिवंत आहेत की नाहीत याची पर्वा न करता; मुलींना पुत्र म्हणून समान हक्क दिले जावेत.  
  4. मुलींना त्यांच्या समानतेच्या हक्कापासून वंचित ठेवता येणार नाही; म्हणून शक्य तितक्या लवकर किंवा सहा महिन्यांत निर्णय घ्यावा, असे खंडपीठाने म्हटले आहे. वाचा: Know the Significance of Mangalsutra | मंगळसूत्राचे महत्व

महिला हक्क आणि भारतातील वैयक्तिक कायदे

diverse lawyers using laptop while working on new case
Rights of Women as per Hindu Law-Photo by Sora Shimazaki on Pexels.com
  1. हिंदु, मुस्लिम, ख्रिश्चन, झरोस्टेरियन आणि यहुदी लोकांसाठी स्वतंत्रपणे कायदे आहेत.
  2. विवाह, वारसा आणि दत्तक यांच्याशी संबंधित कायदे वेगवेगळ्या धर्मासाठी वेगवेगळ्या कृतीत संहिताबद्ध आहेत.
  3. 1947 मध्ये भारताच्या स्वातंत्र्यापासून, एकसमान नागरी संहिता म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या वैयक्तिक कायद्यांऐवजी समान कायद्याची मागणी वाढत आहे.
  4. कायद्याच्या समर्थकांचा असा युक्तिवाद आहे की, धर्मनिरपेक्ष प्रजासत्ताकांना धर्माच्या आधारे वेगळ्या नियमांऐवजी सर्व नागरिकांसाठी समान कायदा आवश्यक आहे.
  5. कार्यकर्त्यांनी असा युक्तिवाद केला आहे की सामान्यत: धार्मिक कायद्यानुसार महिलांचे हक्क मर्यादित असतात.
  6. वैयक्तिक कायद्यांसंदर्भात केलेल्या महत्त्वपूर्ण निर्णयामध्ये सर्वोच्च न्यायालयाने; तिहेरी तलाक देण्याची इस्लामिक प्रथा मानली होती- त्वरित आपल्या पत्नींना घटस्फोट दिला होता– 2017 मध्ये असंवैधानिक होते.

वाचा: How to take action against sextortion? | लैंगिक शोषण

आता मुलगी म्हणू शकते- माझा हिस्सा कुठे आहे?

selective focus photography of woman leaning on white concrete wall
Rights of Women as per Hindu Law-Photo by mentatdgt on Pexels.com

2005 मध्ये हिंदु उत्तराधिकार कायदा 1956 मध्ये दुरुस्ती होईपर्यंत; मुला-मुलींचे मालमत्ता हक्क वेगळे होते. आपल्या वडिलांच्या मालमत्तेवर मुलांचा पूर्ण हक्क असला तरी; मुलींनी लग्न करेपर्यंतच हा हक्क उपभोगला. लग्नानंतर एक मुलगी तिच्या पतीच्या कुटुंबातील भाग बनते.

वाचा: Know about loudspeakers & law in India | ध्वनी प्रदुषण कायदा

पूर्वी एकदा मुलीचे लग्न झाल्यावर तिने तिच्या वडिलांच्या मालमत्तेमधील हक्क सोडला असे मानत. अनेकांनी याकडे महिलांच्या मालमत्तेच्या हक्काला हे कमी करणारे आहे म्हणून पाहिले. परंतु 9 सप्टेंबर 2005 रोजी हिंदूंमध्ये मालमत्ता विभाजनावर नियंत्रण ठेवणा-या हिंदु उत्तराधिकार कायदा 1956 मध्ये बदल करण्यात आला.

वाचा: Most Important Wedding Jewellery | लग्न अलंकार

हिंदू वारसा दुरुस्ती अधिनियम 2005 नुसार प्रत्येक मुलगी, मग ती विवाहित किंवा अविवाहित असो, तिला तिच्या वडिलांच्या संपत्तीमध्ये सदस्य मानली जाते, आणि तिच्या एचयूएफ मालमत्तेचे ‘कर्ता’ (कोण सांभाळते) म्हणून नियुक्त केले जाऊ शकते. या दुरुस्तीत आता मुलींना समान अधिकार, कर्तव्ये, जबाबदा-या  देण्यात आल्या आहेत जे पूर्वी फक्त पुत्रापुरते मर्यादित होते.

यापूर्वी या निर्णयानुसार, 9 सप्टेंबर 2005 नंतर वडिलांचे निधन झाले तरच; मुलगी घटनेत सुधारणा करुन मिळालेल्या फायद्याचा लाभ घेऊ शकते. वडील व मुलगी हयात असेल तरच; मुलगी सह-भागीदार म्हणून पात्र ठरते. तथापि, 2 फेब्रुवारी 2018 रोजी, सर्वोच्च न्यायालयाने असा एक सामान्य नियम बनविला आहे की; दुरुस्तीच्या तारखेला, मुलगी, जिवंत किंवा मृत, वडिलांच्या मालमत्तेत भाग घेण्यास पात्र ठरेल.

वाचा: Amazing Places in the World | जगातील आश्चर्यकारक ठिकाणे

निष्कर्ष: Conclusion (Rights of Women as per Hindu Law)

एखादी स्त्री मुलगी असो की पत्नी असो किंवा आई; ती पुरुष समवयीन म्हणून समान हक्क मिळण्यास पात्र आहे. इतरांसारखेच त्‍यांच्याशीही आदराने; आणि प्रेमाने वागले पाहिजे. भारतातील बहुतेक स्त्रिया आपले करिअर सोडून गृहपालन म्हणून; आपले जीवन व्यतीत करतात.

वाचा: The Best Activities for Kids | मुलांसाठी सर्वोत्तम उपक्रम 

अशाप्रकारे, कोणतीही शोकांतिका झाल्यास; त्यांना आर्थिक, शारीरिक किंवा भावनिक त्रास होणार नाही, याची खात्री देणे ही सर्वांची जबाबदारी आहे. महिलांचे जीवन सुरक्षित करण्यासाठी; मालमत्ता हक्कांचे रक्षण करणे आवश्यक आहे.

तिच्या आईवडिलांच्या मालमत्तेत, तिचा भाऊ आणि तिच्या सासरच्या मालमत्तेत तिचा पती; म्हणून समान हिस्सा किंवा भाग घेण्यास पात्र ठरते.

Related Posts

Post Categories

शैक्षणिक माहितीसाठी “ज्ञानज्योत” शैक्षणिक मराठी संकेत स्थळाला भेट द्या.
Ganpati-8 Know all about Mahaganpati Ranjangaon

Ganpati-8 Know all about Mahaganpati Ranjangaon | महागणपती

Ganpati-8 Know all about Mahaganpati Ranjangaon | आठवा गणपती: रांजणगावचा श्री महागणपती, आख्यायिका, मंदिराचा इतिहास, गणपती उत्सव, मंदिराकडे जाण्याचे मार्ग ...
Ganpati-7 Know all about Vigneshwar Ozar

Ganpati-7 Know all about Vigneshwar Ozar | विघ्नेश्वर, ओझर

Ganpati-7 Know all about Vigneshwar Ozar | सातवा गणपती: ओझरचा विघ्नेश्वर, मंदिराचा इतिहास, आख्यायिका, रचना, गणेश मुर्ती, उत्सव, जवळची ठिकाणे ...
Ganpati-6 Know all about Girijatmaj Lenyadri

Ganpati-6 Know all about Girijatmaj Lenyadri | गिरिजात्मज, लेण्याद्री

Ganpati-6 Know all about Girijatmaj Lenyadri | सहावा गणपती: लेण्याद्रीचा श्री गिरिजात्मज, गणपती मंदिर, आख्यायिका , उत्सव, मंदिराकडे जाण्याचे मार्ग ...
What things give you energy?

What things give you energy? | कोणत्या गोष्टी तुम्हाला ऊर्जा देतात?

What things give you energy? | कोणत्या गोष्टी तुम्हाला ऊर्जा देतात? फळे, फळभाज्या व पालेभाज्या, धान्य, बीन्स आणि शेंगा, पेये ...
Ganpati-5 Know all about Chintamani Theur

Ganpati-5 Know all about Chintamani Theur | चिंतामणी थेऊर

Ganpati-5 Know all about Chintamani Theur | पाचवा गणपती: थेऊरचा चिंतामणी, आख्यायिका, इतिहास, मंदिराची रचना, मंदिर उत्सव, जाण्याचे मार्ग व ...
Ganpati-4 Know all about Varadvinayak Mahad

Ganpati-4 Know all about Varadvinayak Mahad | वरदविनायक, महाड

Ganpati-4 Know all about Varadvinayak Mahad | चौथा गणपती: महाडचा श्री वरदविनायक, वरदविनायक मंदिर, मंदिराचा इतिहास, आख्यायिका, मंदिराची रचना, मुर्ती ...
Ganpati-3 Know all about Ballaleshwar Pali

Ganpati-3 Know all about Ballaleshwar Pali | बल्लाळेश्वर, पाली

Ganpati-3 Know all about Ballaleshwar Pali | तिसरा गणपती: बल्लाळेश्वर पाली, मंदिराचा इतिहास, बल्लाळेश्वराची मुर्ती, आख्यायिका, उत्सव, मंदिराकडे जाण्याचे मार्ग, ...
Ganpati-2 Know all about Siddhivinayak Siddhatek

Ganpati-2 Know all about Siddhivinayak Siddhatek | सिद्धिविनायक

Ganpati-2 Know all about Siddhivinayak Siddhatek | सिद्धिविनायक सिद्धटेक, धार्मिक महत्व, आख्यायिका, मंदिराचा इतिहास, मंदिराची रचना, सिद्धिविनायकाची मूर्ती, उत्सव, मंदिराकडे ...
Ganpati-1 Know all about Moreshwar Morgaon

Ganpati-1 Know all about Moreshwar Morgaon | मोरेश्वर, मोरगाव

Ganpati-1 Know all about Moreshwar Morgaon | पहिला गणपती- मोरगावचा श्री मोरेश्वर, मोरेश्वर गणपती मंदिराचे धार्मिक महत्त्व, आख्यायिका , मंदिराची ...
What are daily good habits?

What are daily good habits? | रोजच्या चांगल्या सवयी काय आहेत?

What are daily good habits? | रोजच्या चांगल्या सवयी काय आहेत? सवय ही वर्तनाची नित्यकृती आहे, ज्याची नियमितपणे पुनरावृत्ती होते ...
Spread the love