Dairy Science: the best course for a career | डेअरी सायन्स

Dairy Science: the best course for a career | डेअरी सायन्स: करिअरसाठी एक उत्तम कोर्स आहे; त्यासाठी पात्रता, प्रवेश, कौशल्ये, महाविदयालये व करिअर संधी बाबत, सविस्तर माहिती.

डेअरी सायन्स हा अभ्यासक्रम डेअरी फार्म चालवणे; आणि दुग्धजन्य पदार्थांवर मोठ्या प्रमाणावर प्रक्रिया करणे; या विषयीचे सखोल ज्ञान प्रदान करतो. विज्ञानाने जगभरातील शेतक-यांना आणि डेअरी उदयोजकांना; त्यांचे डेअरी फार्म आणि डेअरी उत्पादन टिकवून ठेवण्यासाठी; नवीन तंत्रज्ञान आणि यंत्रसामग्री तयार केली आहे. त्यामुळे Dairy Science: the best course for a career बनला आहे.

भारतातील दुग्धव्यवसाय; हा सर्वात मोठा स्वावलंबी; आणि ग्रामीण रोजगार उद्योग आहे. त्यामुळे ज्याने डेअरी सायन्समध्ये पदवी पूर्ण केली आहे, त्यांना यशस्वी करिअर करण्याच्या अनंत संधी आहेत; म्हणून Dairy Science: the best course for a career कोर्सचे महत्व वाढले आहे.

Dairy Science: the best course for a career कोर्समध्ये; भारतातील डेअरी फार्मिंग, ॲनिमल न्यूट्रिशन, ॲनिमल जेनेटिक्स आणि रिप्रॉडक्शन, चारा उत्पादन फीड आणि फीडिंग, ॲनिमल ब्रीडिंग इत्यादी विषयांचा समावेश आहे.

डेअरी सायन्स कोर्स विषयी थोडक्यात माहिती

Dairy Science: the best course for a career, एक अंडरग्रेजुएट कोर्स आहे; जो शेती क्षेत्रामध्ये समाविष्ट असलेल्या; विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाशी संबंधित आहे. डेअरी सायन्स विशेषत: डेअरी फार्ममधील प्राण्यांची काळजी, उत्पादन आणि दुग्धजन्य पदार्थांची गुणवत्ता तपासणी; या तंत्रज्ञानाशी संबंधित आहे.
हे भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, अभियांत्रिकी आणि अर्थशास्त्र; या विषयांच्या काही तत्त्वांसह; जीवाणूशास्त्र, जैवतंत्रज्ञान आणि पोषण या विज्ञानाभोवती फिरते.
Dairy Science: the best course for a career, अभ्यास विविध प्रकारच्या फीडच्या परिणामांवर लक्ष केंद्रित करणारे प्रयोग; दुध आणि दुग्धजन्य उत्पादनांचे नुकसान आणि अपव्यय टाळण्यासाठी संशोधन. दुधाच्या उत्पादनावर परिणाम करणारी पर्यावरणीय परिस्थिती; यावर लक्ष केंद्रित करते.
Dairy Science: the best course for a career; अभ्यासक्रम तीन वर्षांचा पदवीपूर्व अभ्यासक्रम आहे.
या क्षेत्रातील प्रवेशासाठी उमेदवाराने मान्यताप्राप्त मंडळ किंवा संस्थेतून भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र आणि गणित या विषयांसह 12वी परीक्षा उत्तीर्ण केलेली असावी. वाचा: Know About Synthetic Biology | सिंथेटिक बायोलॉजी
Dairy Science: the best course for a career; या अभ्यासांतर्गत समाविष्ट विषयांमध्ये; दूध आणि दुग्ध उत्पादन, प्रक्रिया, वापर, साठवणूक; पॅकेजिंग, वाहतूक, गुणवत्ता सुधारणा; खराब होण्यापासून प्रतिबंध; शेल्फ-लाइफ वाढवणे, मानवी वापरासाठी सुरक्षा नियंत्रणे इ. वाचा: Bachelor of Veterinary Science after 12th | व्हेटरनरी सायन्स

Dairy Science: the best course for a career- पात्रता निकष

Dairy Science: the best course for a career; अभ्यासक्रमांना प्रवेश घेऊ इच्छिणाऱ्या उमेदवारांनी; खाली नमूद केल्याप्रमाणे पात्रता निकष पूर्ण करणे आवश्यक आहे.

यूजी अभ्यासक्रमांसाठी पात्रता निकष

उमेदवारांनी शिक्षण संस्थेच्या आवश्यकतेनुसार किमान गुणांसह विज्ञान शाखेत इ. 12वी उत्तीर्ण असले पाहिजे.
त्यांनी भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र आणि जीवशास्त्र किंवा कृषी विषयांचा अभ्यास केलेला असावा.
इयत्ता 10वी नंतर संबंधित विषयांसह पदविका अभ्यासक्रम पूर्ण केलेले उमेदवार; या अभ्यासक्रमासाठी पात्र आहेत.
वाचा: How to Make a Career in Merchant Navy | करिअर इन मर्चंट नेव्ही

पीजी अभ्यासक्रमांसाठी पात्रता निकष

उमेदवारांनी संबंधित शाखेत तीन किंवा चार वर्षे कालावधीची पदवी धारण केलेली असावी.
उमेदवारांना पात्रता पदवीमध्ये; किमान 50 ते 60% गुण असणे आवश्यक आहे. आरक्षित श्रेणींसाठी किमान पात्रता गुणांमध्ये; काही सूट दिली जाते. वाचा: Bachelor of Science in Genetics after 12th | बीएस्सी जेनेटिक्स

Dairy Science: the best course for a career- प्रवेश परीक्षा

उमेदवारांना साधारणपणे खालील प्रवेश परीक्षांद्वारे Dairy Science: the best course for a career अभ्यासक्रमांसाठी प्रवेश दिला जातो:

आयसीएआर एआयइइए (ICAR AIEEA)
सीजीपीइटी (CG PET)
राजस्थान जेईटी प्रवेश परीक्षा
आसाम कृषी विद्यापीठ VET परीक्षा
एमसीएइआर पीजी सीइटी (MCAER PG CET)
पीयूसीइटी- यूजी (PUCET-UG)
केसीईटी (KCET)
एलपीयूएनइएसटी (LPUNEST)

Dairy Science: the best course for a career- कौशल्ये

डेअरी सायन्समध्ये अभ्यासक्रम किंवा करिअर करणाऱ्या उमेदवारांकडे खालील कौशल्ये असणे आवश्यक आहे

कठोर मेहनत किंवा परिश्रम
वचनबद्धता आणि सचोटी
कार्यक्षम आणि प्रभावी संस्था नियोजन
व्यवस्थापन कौशल्ये
समर्पण
टीमवर्क
सॉफ्ट स्किल्स
स्वच्छता
समस्या सोडवण्याचे कौशल्ये
तांत्रिक कौशल्ये
वैज्ञानिक ज्ञान
जिज्ञासू मन
नवीन तंत्रज्ञान नेतृत्व कौशल्ये शिकण्यासाठी आग्रह

डेअरी सायन्स कोर्स कोणी करावा?

जे उच्च पदवी स्तरांवर म्हणजे महाविद्यालयीन आणि विद्यापीठ स्तरावर; सरकारी तसेच खाजगी संस्थांमध्ये; अध्यापन क्षेत्रात जाण्यास इच्छुक आहेत ते या अभ्यासक्रमासाठी योग्य आहेत.
जास्त तास काम करण्याची क्षमता असलेले विदयार्थी या कोर्ससाठी योग्य आहेत.
त्यांच्याकडे चांगले संभाषण कौशल्य असणे आवश्यक आहे; कारण त्यांना अभ्यासक्रम आणि नोकरी दरम्यान; वेगवेगळ्या व्यक्तिमत्त्वांशी सामना करावा लागतो. वाचा: BA Animation is the best career option | बीए ॲनिमेशन
ते दूध आणि दुग्ध उद्योगात घडणाऱ्या; नवीनतम घडामोडींबाबत अद्ययावत असले पाहिजेत; त्यांना संगणकाचे काम करण्याचे पुरेसे ज्ञान असावे. वाचा: Know the Importance of Synthetic Biology | सिंथेटिक बायोलॉजी

Dairy Science: the best course for a career- अभ्यासक्रम

women holding books — Photo by Mikhail Nilov on Pexels.com

डेअरी सायन्सच्या विविध अभ्यासक्रमांमध्ये साधारणपणे शिकवले जाणारे विषय पुढीलप्रमाणे आहेत.

डेअरी फार्मिंग
दूध आणि स्तनपानाचे शरीरशास्त्र
फार्म पशु व्यवस्थापन
फार्म पशु आरोग्य व्यवस्थापन
प्राण्यांचे पोषण
प्राणी आनुवंशिकी आणि पुनरुत्पादन
दुधावर प्रक्रिया करण्याचे तंत्रज्ञान
प्राणी प्रजनन
स्वदेशी दुग्धजन्य पदार्थांचे तंत्रज्ञान
चारा उत्पादन फीड आणि आहार
वेस्टर्न डेअरी उत्पादनांचे तंत्रज्ञान
मेंढी, शेळी, कुक्कुटपालन आणि डुक्कर पालन

Dairy Science: the best course for a career- चे फायदे

स्वारस्य असलेले उमेदवार संबंधित विषयातील; उच्च पदवी अभ्यासक्रम जसे की पोस्ट ग्रॅज्युएट डिप्लोमा डेअरी टेक्नॉलॉजी; आणि नंतर संशोधन कार्यासाठी प्रवेश घेऊ शकतात.
ते सरकारी आणि खाजगी दोन्ही क्षेत्रात; दुग्धव्यवसायाशी संबंधित नोकरी करु शकतात.
ते डेअरी फार्म, ग्रामीण बँक, सहकारी संस्था, दूध उत्पादन उत्पादन आणि प्रक्रिया उद्योगांमध्ये नोकरीसाठी जाऊ शकतात.
ते त्यांचा स्वतःचा व्यवसाय देखील सुरु करु शकतात; जसे की लहान प्रमाणात दूध आणि दुग्धजन्य पदार्थ, आइस्क्रीम युनिट्स, क्रीमरी किंवा ते सल्लागार म्हणून काम करु शकतात.
Dairy Science: the best course for a career नंतर उमेदवार; महाविद्यालये आणि विद्यापीठांमध्ये, खाजगी आणि सरकारी संस्थांमध्ये; तसेच संशोधन नोकऱ्यांमध्ये शिकवण्यासाठी देखील जाऊ शकतात.

दुग्धविज्ञान अभ्यासक्रम सुविधा देणारी महाविद्यालये

dairy product on stainless steel rack — Photo by Anna Shvets on Pexels.com

तिरुवल्लुवर विद्यापीठ

बीएससी इन डेअरी सायन्स

शुआट्स, अलाहाबाद

डिप्लोमा इन इंडियन डेअरी (दुग्ध व्यवसाय)
डेअरीमध्ये बीएससी (ऑनर्स)
डिप्लोमा इन इंडियन डेअरी (दुग्ध व्यवसाय)
पशुसंवर्धन आणि दुग्धव्यवसायात बीएस्सी (ऑनर्स)

PDKV- डॉ पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ

डेअरी सायन्समध्ये एमएससी (ॲग्री.)

दक्षिण प्रादेशिक स्टेशन, राष्ट्रीय दुग्ध संशोधन संस्था

डेअरी विस्तार शिक्षणात एमएस्सी
प्राणी पोषण मध्ये एमएस्सी
डेअरी इकॉनॉमिक्स मध्ये एमएस्सी
डेअरी तंत्रज्ञान मध्ये एमएस्सी
M.V.Sc. डेअरी विस्तार शिक्षण मध्ये

हिमालयन गढवाल विद्यापीठ

डेअरी डेव्हलपमेंट मध्ये डिप्लोमा

राष्ट्रीय दुग्ध संशोधन संस्था

M.Sc. इन डेअरी विस्तार शिक्षण
M.V.Sc. इन प्राणी अनुवंशशास्त्र आणि प्रजनन
चारा उत्पादन मध्ये एमएस्सी
डेअरी विस्तार शिक्षण मध्ये एमएस्सी
M.Sc. प्राणी पोषण मध्ये
M.V.Sc. डेअरी इकॉनॉमिक्स मध्ये

कॉलेज ऑफ डेअरी सायन्स अँड फूड टेक्नॉलॉजी

डेअरी सायन्स आणि फूड टेक्नॉलॉजी मध्ये बी. टेक
दुग्धव्यवसायात (दुग्ध रसायनशास्त्र) एमएस्सी
दुग्धव्यवसायात (डेअरी मायक्रोबायोलॉजी) एमएस्सी

डेअरी सायन्स अभ्यासक्रम सुविधा देणारी महाविदयालये/ विद्यापीठे

दिल्ली विद्यापीठ (DU)
BHU – बनारस हिंदू विद्यापीठ
IIT बॉम्बे – भारतीय तंत्रज्ञान संस्था
चंदीगड विद्यापीठ (CU)
IIT मद्रास – भारतीय तंत्रज्ञान संस्था
ख्रिस्त विद्यापीठ
जामिया मिलिया इस्लामिया [JMI]
MSU – महाराजा सयाजीराव विद्यापीठ बडोदा
मद्रास विद्यापीठ
एमिटी युनिव्हर्सिटी, नोएडा

भारतातील लोकप्रिय दुग्धविज्ञान महाविद्यालये

इग्नू – इंदिरा गांधी राष्ट्रीय मुक्त विद्यापीठ, साकेत, दिल्ली
एलपीयू – लव्हली प्रोफेशनल युनिव्हर्सिटी जालंधर
शुआट्स – सॅम हिगिनबॉटम कृषी, तंत्रज्ञान आणि विज्ञान विद्यापीठ अलाहाबाद
बुंदेलखंड विद्यापीठ, झाशी उत्तर प्रदेश – इतर
लवली प्रोफेशनल युनिव्हर्सिटी, ॲडमिशन ऑफिस कनॉट प्लेस, दिल्ली
डेअरी सायन्स कॉलेज, बंगलोर हेब्बल, बंगलोर

भारतातील लोकप्रिय खाजगी डेअरी विज्ञान महाविद्यालये

लवली प्रोफेशनल युनिव्हर्सिटी, ॲडमिशन ऑफिस कनॉट प्लेस, दिल्ली
एलपीयू – लव्हली प्रोफेशनल युनिव्हर्सिटी जालंधर
शुआट्स – सॅम हिगिनबॉटम कृषी, तंत्रज्ञान आणि विज्ञान विद्यापीठ अलाहाबाद
बुंदेलखंड विद्यापीठ, झाशी उत्तर प्रदेश – इतर
डेअरी सायन्स कॉलेज, बंगलोर हेब्बल, बंगलोर

करिअर व्याप्ती (Dairy Science: the best course for a career)

milk processing in a factory — Photo by Mark Stebnicki on Pexels.com

या अभ्यासक्रमानंतर प्रकल्प अंमलबजावणी किंवा उपकरणे आणि प्लांट डिझाइन या क्षेत्रामध्ये; डेअरी प्लांटमध्ये पर्यवेक्षक म्हणून; नोकरी मिळू शकते.
एखादी व्यक्ती डेअरी सल्लागार म्हणून काम करु शकते; किंवा एखादी व्यक्ती आईस्क्रीम युनिट्स किंवा दुग्धजन्य पदार्थ उद्योग सुरु करु शकते.
स्वित्झर्लंड, ऑस्ट्रेलिया, डेन्मार्क आणि यूएसए सारख्या देशांमध्ये; डेअरी तंत्रज्ञानातील संशोधनासाठी; अनेक संशोधन संधी उपलब्ध आहेत.
अन्न निरीक्षक म्हणूनही नोकरी मिळू शकते; फूड इन्स्पेक्टर सर्व उत्पादने, उत्पादनाच्या अटींची योग्य आणि निश्चित गुणवत्ता, व प्रमाण तपासतो.
दुग्धउद्योगातील पुनर्शोध आणि विकासाशी संबंधित अभ्यासक्रम घेत असलेल्या संस्थांमध्ये; प्राध्यापक तसेच शिक्षक म्हणून नोकरीही मिळू शकते. वाचा: Diploma in banking & finance after 12th | बँकिंग व फायनान्स कोर्स
या अभ्यासक्रमानंतर रोजगाराची प्रमुख क्षेत्रे म्हणजे; शैक्षणिक संस्था, उत्पादन कंपन्या, दूध संयंत्रे, लॉजिस्टिक विभाग, पशुपालन, पशुपालन केंद्र, दुग्धव्यवसाय इ.
प्रमुख रोजगार भूमिकांमध्ये एरिया सेल्स मॅनेजर; मार्केट डेव्हलपमेंट मॅनेजर, प्रॉडक्ट डेव्हलपमेंट मॅनेजर; प्रोजेक्ट मॅनेजर, कमोडिटी ट्रेडिंग मॅनेजर; क्वालिटी ॲश्युरन्स आणि कंट्रोल मॅनेजर, प्रादेशिक प्रोक्युरमेंट मॅनेजर; हेड क्वालिटी कंट्रोल, कनिष्ठ संशोधन सहयोगी इत्यादींचा समावेश होतो. वाचा: Food Product the best diploma after 12th | अन्न उत्पादन
तथापि, असे सुचवले जाते की, या कोर्सनंतर; तुम्ही तुमची रोजगारक्षमता वाढवण्यासाठी; उच्च पदव्युत्तर शिक्षण घ्या. उच्च अभ्यास; नवीन आणि चांगल्या संधी प्रदान करतात. वाचा: Career Opportunities in the Science Stream |विज्ञान करिअर संधी

सरासरी वेतन (Dairy Science: the best course for a career)

या अभ्यासक्रमा नंतर सरकारी क्षेत्रातील; प्रारंभिक वार्षिक सरासरी पगार रु. 2 ते 4 लाख असतो.
अनुभव, ज्ञान, स्थान आणि शिक्षण या नुसार वेतनात बदल होतो.
प्रशिक्षणार्थी आणि शिफ्ट ऑफिसर म्हणून भरती झालेला उमेदवार; सुरुवातीला रु. 6 ते 12 हजार प्रति महिना कमावतो.

डेअरी सायन्स आणि डेअरी टेक्नॉलॉजीमध्ये काय फरक आहे?

Dairy Technology दूध प्रक्रिया आणि उत्पादनांच्या अभ्यासाशी संबंधित आहे; तर डेअरी सायन्स विज्ञान ऑपरेटिंग डेअरी फार्मशी संबंधित आहे. एकदा तुम्ही डेअरी सायन्समध्ये पदवी प्राप्त केल्यानंतर; येथे काही करिअर मार्ग आहेत; ज्यांचा तुम्ही शोध घेऊ शकता.