Know about Sarva Pitru Amavasya | सर्व पितृ अमावस्या

Know about Sarva Pitru Amavasya | सर्व पितृ अमावस्येचे संस्कार, विधी, महत्व, विधिचे फायदे, महालयाची आख्यायिका आणि इतिहास घ्या जाणून.

हिंदु धर्मात पितृ पंधरवड्याला अतिशय महत्व आहे आणि त्याबरोबरच सर्वपितृ अमावस्या हा दिवस देखील महत्वाचा आहे. सर्वपितृ अमावस्या ही पितरांचे श्राद्ध करण्यासाठी महत्वाची मानली जाते. प्रत्येक महिन्याला अमावस्या येत असते, परंतू भाद्रपद अमावास्येचे खास महत्व आहे. कारण भाद्रपद अमावस्येला सर्वपितृ अमावस्या असे संबोधले जाते. (Know about Sarva Pitru Amavasya)

सर्वपितृ अमावस्या तिथी ही पितरांचे श्राद्ध करण्यासाठी महत्वाची मानली जाते. ज्यांना आपल्या पुर्वजाच्या मृत्यूची तिथी माहित नसते, ते सर्वपितृ अमावस्येला श्राद्ध करु शकतात. सर्व पितृ आमावस्येला महालय अमावस्या म्हणूनही ओळखले जाते. (Know about Sarva Pitru Amavasya)

सर्व पितृ अमावस्या किंवा सर्व पितृ अमावस्येचा दिवस हा सर्व मृत आत्म्यांसाठी असतो, मग ते मरण पावलेल्या चंद्राच्या दिवशी काहीही असो. पितृ पक्षातील सर्वात महत्वाचा दिवस आहे. पितृ पक्ष हा एक संस्कृत शब्द आहे ज्याचा अर्थ ‘पूर्वजांचा पंधरवडा’ असा होतो.

वाचा: Know the Importance of Navratri 2022 | नवरात्री उत्सव

पितृ म्हणजे पूर्वज आणि पक्ष म्हणजे पंधरवडा. म्हणून, पितृ पक्ष हा 15 चंद्र दिवसांचा कालावधी आहे; ज्या दरम्यान हिंदू त्यांच्या पूर्वजांना मुख्यतः अन्न अर्पण करुन श्रद्धांजली अर्पण करतात. (Know about Sarva Pitru Amavasya)

हा कालावधी पौर्णिमेच्या दिवसापासून किंवा पौर्णिमेपासून सुरु होतो जो गणेश चतुर्थीनंतर लगेच होतो आणि अमावस्या या दिवशी समाप्त होतो. ज्याला सर्व पितृ अमावस्या किंवा महालय अमावस्या म्हणून ओळखले जाते. हा शेवटचा दिवस सर्वात महत्वाचा आणि अत्यंत पवित्र दिवस आहे.

सर्व पितृ अमावस्येचे संस्कार आणि विधी

या दिवशी चतुर्दशी, पौर्णिमा किंवा अमावस्या या तिथीला मृत झालेल्या घरातील मृत सदस्यांसाठी श्राद्ध आणि तर्पण विधी केले जातात. सर्व पितृ अमावस्येच्या विधींमुळे वर्षभरात वगळण्यात आलेल्या तिथींशिवाय कोणत्याही श्राद्ध समारंभाची भरपाई होऊ शकते.

या दिवशी केला जाणारा श्राद्ध विधी नाशिक किंवा गया या पवित्र शहरात आयोजित केल्याप्रमाणे फलदायी आणि पवित्र मानला जातो, ज्याला असे संस्कार करण्यासाठी विशेष स्थान मानले जाते.

वाचा: Know the various names of Durga | दुर्गा मातेची नावे

सामान्यतः, श्राद्ध हे ज्येष्ठ पुत्र किंवा कुटुंबातील पितृशाखेतील कोणत्याही पुरुष नातेवाईकाद्वारे केले जाते, जे तीन आधीच्या पिढ्यांपर्यंत मर्यादित असते. तथापि, सर्वपुत्र अमावस्या किंवा मातामाहाच्या दिवशी, आईच्या कुटुंबात पुरुष वारस नसल्यास, मुलीचा मुलगा देखील कुटुंबातील मातृपक्षासाठी श्राद्ध विधी  करु शकतो.

काही जाती केवळ एका पिढीसाठी श्राद्ध करतात. तथापि, विधी करण्यापूर्वी, हे अनिवार्य आहे की पुरुष मुलाने धागा विधी केला पाहिजे.

महत्व आणि भावना- Know about Sarva Pitru Amavasya

हिंदू धर्मानुसार, असे मानले जाते की एखाद्या व्यक्तीने कोणत्याही दुःखाशिवाय जीवन मिळविण्यासाठी तीन प्रकारचे ऋण किंवा कर्ज फेडले पाहिजे. देवऋण, ऋषीऋण आणि पितृऋण हे तीन ऋण आहेत जे देव, गुरु आणि पूर्वजांचे ऋण आहेत.

आई-वडील हयात असताना त्यांची सेवा करणे ही पुत्राची जबाबदारी मानली जाते; तसेच त्यांच्या निधनानंतरही श्राद्ध करुन दिवंगत आत्म्यांना समाधान मिळावे. गरुड पुराण, वायु पुराण, अग्नी पुराण, मत्स्य पुराण आणि मार्कंडेय पुराण या पुराणांमध्ये या संस्कारांचे आणि विधींचे महत्व सांगितले आहे.

सर्व पितृ अमावस्या विधिचे फायदे

• विधी भगवान यमाचा आशीर्वाद मिळविण्यास मदत करतात.
• कुटुंबाचे सर्व आजारांपासून संरक्षण होते आणि सर्व अडथळे दूर होतात.
• हे मृत पूर्वजांच्या आत्म्यांना शांती देते.
• मुलांना दीर्घ आणि समृद्ध आयुष्य लाभते.

जर एखादी व्यक्ती दान करण्यास आणि विधी करण्यासाठी समर्थ नसेल, तर तो क्षमा मागू शकतो आणि अर्पण करण्याच्या चांगल्या स्थितीत आल्यावर ते तसे करण्याचे वचन देऊ शकतो.

लोक वंशपरंपरागत आजार बरे करण्यासाठी पूर्वजांना प्रार्थना करतात; ज्यामुळे कुटुंबात आजारपण किंवा मृत्यू होऊ शकतो. वडिलोपार्जित मालमत्तेशी संबंधित कौटुंबिक कलह सामंजस्याने हाताळण्याचा प्रयत्न केला जातो.

क्षमा मागितली जाते आणि एखाद्याच्या नातेसंबंधात अधिक उदार आणि निःस्वार्थ होण्याचा प्रयत्न केला जातो. असे मानले जाते की दिवंगत प्रियजनांचे आत्मे पृथ्वीवर भटकतात आणि कधीकधी त्याचा त्यांच्या वंशावर परिणाम होऊ शकतो; असे त्यांना वाटत असलेल्यामुळे वेदना होतात.

अशा प्रकारे, या आत्म्यांना शांत करणे महत्वाचे आहे कारण त्यांच्या क्रोध आणि शापामुळे कुटुंबाचा मोठा नाश होऊ शकतो. शेवटच्या दिवशी, कुटुंबातील तरुण वयाच्या मुलांनी शिकणे आणि विधी करणे अपेक्षित आहे कारण ते कुटुंबाच्या भूतकाळाची आणि भविष्याची काळजी घेतात असे मानले जाते.

वाचा: Know All About Pitru Paksha 2022 | पितृ पक्ष

असे मानले जाते की, जे लोक या जगात जन्म घेतल्याबद्दल त्यांच्या वंशाबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करु इच्छितात; ते सर्व पितृ अमावस्या विधी करतात. ज्योतिषशास्त्राच्या दृष्टिकोनातून, ज्यांच्या कुंडलीत पितृदोष किंवा पुत्रदोष आहे त्यांनी दोष कमी करण्यासाठी किंवा मुक्त होण्यासाठी हे विधी केले पाहिजेत.

ज्या लोकांना जीवनात मागच्या-पुढच्या समस्या आहेत, विशेषतः कर्ज, रोग आणि व्याधी आहेत त्यांनी सर्व पितृ अमावस्येला हे विधी करणे अपेक्षित आहे.

श्राद्धामध्ये तीन आधीच्या पिढ्यांचे तसेच पौराणिक वंशाच्या पूर्वजांना (गोत्र) अर्पण केले जाते. पूर्वजांच्या नावांचे पठण केले जाते. अशा प्रकारे एखाद्या व्यक्तीला त्याच्या आयुष्यात सहा पिढ्यांची (तीन आधीची पिढी, त्याच्या स्वतःच्या आणि दोन नंतरच्या पिढ्यांची – त्याचे मुलगे आणि नातवंडे) नावे कळतात आणि वंशाच्या संबंधांची पुष्टी होते.

रक्ताद्वारे वंश ही संकल्पना सर्वोत्कृष्ट आणि प्रसंगाच्या कल्पनेचा केंद्रबिंदू आहे. सध्याची पिढी शेवटच्या दिवसापर्यंत पूर्वजांचे ऋण फेडते. हे ऋण व्यक्तीचे गुरु आणि आई-वडिलांच्या ऋणाबरोबरच अत्यंत महत्त्वाचे मानले जाते.

बंगालमधील महालय- Know about Sarva Pitru Amavasya

बंगालमध्ये, महालय दुर्गापूजा उत्सवाची सुरुवात करते. असे मानले जाते की महालयाच्या दिवशी देवी दुर्गा पृथ्वीवर अवतरली होती. पारंपारिकपणे, बंगाली लोक या दिवशी सकाळी लवकर उठून देवी महात्म्य किंवा चंडी शास्त्रातील श्लोकांचे पठण करतात.

घरोघरी आणि पूजा मंडपात पितरांना नैवेद्य दिला जातो. मातामहा किंवा आईचे वडील किंवा दौहित्र किंवा कन्येचा मुलगा देखील अश्विन महिन्याचा पहिला दिवस आणि पुढे एक तेजस्वी पंधरवडा सुरु होतो.

महालयाची आख्यायिका आणि इतिहास

आख्यायिका आहे की हिंदू पौराणिक कथांमध्ये एक प्रसंग आला की देव आणि राक्षस यांच्यात एक भयंकर युद्ध झाले; ज्यामध्ये दोन्ही बाजूचे लोक मोठ्या संख्येने मारले गेले. हे युद्ध भाद्रपद बहुला पदयामी ते अमावास्येपर्यंत झाले.

या कालावधीला सस्त्रहथ महालय असेही म्हणतात आणि युद्धादरम्यान नाश पावलेल्या देव आणि दानवांना श्रद्धांजली वाहिली जाते.

आणखी एक प्राचीन कथा महाभारतातील नायक कर्णाशी संबंधित आहे. आपल्या हयातीत, उदार कर्ण सर्व प्रकारचे सोने आणि चांदी दान करतो परंतु अन्न नाही. अशा प्रकारे, त्याच्या मृत्यूनंतर, जेव्हा तो उच्च प्रदेशात गेला तेव्हा त्याला सोन्या-चांदीच्या रुपात भरपूर संपत्ती मिळाली परंतु अन्न नाही.

वाचा:Significance of Mahalakshmi Vrat | महालक्ष्मी व्रत 2022

व्यथित झालेल्या कर्णाने मृत्यूचा देव भगवान यमाची प्रार्थना केली आणि या पक्षाच्या किंवा पंधरवड्यामध्ये त्याच्या कृपेने पृथ्वीवर परत आला. त्यांनी सर्व पंधरा दिवस गरजूंना भरपूर अन्नदान केले. शेवटच्या दिवशी ते पुष्कळ समाधानाने आणि तृप्त होऊन पितृलोकात परतले.

या कारणास्तव या दिवशी अन्नदान सर्वात शुभ मानले जाते. ज्यांना सर्व दिवस अन्नदान करणे परवडत नाही ते सहसा शेवटच्या दिवशी म्हणजेच सर्व पितृ अमावस्येला करतात अशी प्रचलित प्रथा बनली आहे.

यमाने असेही सांगितले आहे की या काळात केलेल्या सर्व प्रसादाचा लाभ केवळ दाताशी संबंधित असलेल्या पूर्वजांनाच नाही तर संबंधित नसलेल्यांनाही होईल. वाचा: What is the Significance of Navratri? | नवरात्रीचे महत्व

सर्व पितृ अमावस्या कालावधी- Know about Sarva Pitru Amavasya

हिंदू धर्मात पितृ पक्षाचे लालन केले जाते, ज्याला श्राद्ध देखील म्हणतात.  पूर्वजांचा सन्मान करण्यासाठी यावर्षी पितृ पक्षाची सुरुवात शुक्ल पक्षातील पौर्णिमा तिथीला म्हणजे 10 सप्टेंबर 2022 रोजी झाली.

या पंधरवाडयाची समाप्ती 25 सप्टेंबर 2022 रोजी होईल, जी सर्व पितृ अमावस्या, कृष्ण पक्षातील अमावस्या तिथी आहे. सर्व पितृ याला महालय अमावस्या असेही म्हणतात आणि हा पितृ पक्षाचा शेवटचा दिवस आहे.

वाचा: The most amazing temples in the world |मनमोहक मंदिरे

सर्व पितृ अमावस्येला तुम्ही या विधींचे पालन करु शकता

1. पीपळ वृक्षाची पूजा- ज्योतिष शास्त्रानुसार सर्व पितृ अमावस्येच्या दिवशी पिंपळाच्या झाडाची पूजा करण्याचे विशेष महत्त्व आहे. या दिवशी सकाळी लवकर पिंपळाच्या झाडाखाली दिवा लावल्यास जीवनात सुख-समृद्धी येते.
2. तर्पण करणे- ज्योतिष शास्त्रानुसार असे केल्याने पितर प्रसन्न होतात आणि जीवनात कोणत्याही गोष्टीची कमतरता भासत नाही.
3. दान- सर्व पितृ अमावस्येच्या दिवशी दान करणे खूप शुभ मानले जाते. शास्त्रानुसार या दिवशी दान केल्याने पितर सुखी होतात आणि सुख-समृद्धीचा आशीर्वाद मिळतो असे सांगितले आहे.
4. ब्राह्मणांना अन्न अर्पण करा- सर्व पितृ अमावस्येच्या दिवशी तुम्ही ब्राह्मणांना भोजन अर्पण केल्यास तुमचे कल्याण होते.

सारांष

अशाप्रकारे सर्वपितृ अमावस्येला पितृ विसर्जनी अमावस्या किंवा महालय असे देखील संबोधले जाते. म्हणून या दिवशी अनेक लोक तिर्थस्थळी जावून पिंडदान करतात.

असे मानले जाते की, सर्वपितृ अमावस्येला पूर्वज आपल्या प्रियजनांच्या दारापर्यंत श्राद्धाची इच्छा घेऊन येतात. त्यांना पिंडदान मिळाले नाही तर ते शाप देऊन निघून जातात. परिणामी घरात कलह निर्माण होतो. कौटुंबिक शांतता भंग होते. झालेली कामेही बिघडू शकतात.

Related Posts

• Know All About Ganesh Chaturthi 2022 | गणेश चतुर्थी
• Know the Importance of Makar Sankranti 2022 | मकर संक्रांती
• What is Vaijayanti mala or Vana-mala? | वैजयंतीमाळ, वन-माळ

Post Categories

आमच्या Etopcollection वेबसाईटला जरुर भेट द्या, तसेच शैक्षणिक माहितीसाठी “ज्ञानज्योत” शैक्षणिक मराठी संकेत स्थळाला भेट द्या.

टीप: या लेखात दिलेली माहिती ही केवळ सामान्य माहितीवर आधारित आहे. कोणताही उपचार करण्यापूर्वी तज्ञांचा सल्ला जरुर घ्या.