What is the Importance of Ghatasthapana? | घटस्थापना

What is the Importance of Ghatasthapana? | नवरात्री उत्सवातील घटस्थापनेचे महत्व, तारीख, शुभ मुहूर्त, पूजेसाठी आवश्यक वस्तू व पूजा विधी   

शारदीय नवरात्र हा, हिंदू धर्मातील सर्वात महत्वाच्या सणांपैकी एक आहे. हा उत्सव भारतातील अनेक राज्यांमध्ये अतिशय उत्साहाने व आनंदाने साजरा केला जातो. या उत्सवाला दुर्गा पूजा म्हणून देखील संबोधले जाते. नवरात्रोत्सवाची सुरुवात पहिल्या दिवशी घटस्थापनेपासून होऊन पुढे तो नऊ रात्री चालतो. या उत्सवाचे What is the Importance of Ghatasthapana? जाणून घ्या.

घटस्थापना हा नवरात्रीच्या सर्वात शुभ विधींपैकी एक आहे; कारण तो नऊ दिवसांच्या उत्सवाची सुरुवात करतो. घटस्थापना करण्यासाठी परिभाषित नियम आणि मार्गदर्शक तत्वे आहेत आणि ते विशिष्ट कालावधीतच केले जाऊ शकतात.

वाचा: Know the various names of Durga | दुर्गा मातेची नावे

नऊ दिवसांची सुरुवात प्रतिपदा तिथीपासून होते, जी दुर्गा मातेचे आगमन मानली जाते. देवी दुर्गा हिला हेमावती, भवानी आणि पार्वती म्हणूनही ओळखले जाते आणि माता शिलपुत्रीची प्रतिपदेला पूजा केली जाते आणि मूर्ती तिच्या उजव्या हातात त्रिशूल आणि डाव्या हातात कमळ धारण करते.

असे मानले जाते की देवी सतीचा जन्म शैलपुत्री म्हणून हिमालयाच्या राजाकडे झाला आणि तिची पूजा केल्याने जीवनात सुख, समृद्धी आणि आनंद येतो.

घटस्थापनेचे महत्व- What is the Importance of Ghatasthapana?

घटस्थापना हा एक प्रसंग आहे जिथे देवी शक्ती भक्तांच्या जीवनात अधिक शक्ती आणि ऊर्जा आणते. अमावस्या आणि रात्रीच्या वेळी घटस्थापना करणे प्रतिबंधित आहे. घटस्थापना करण्याचा शुभ मुहूर्त म्हणजे प्रतिपदा प्रचलित असताना पहिला आणि एक तृतीयांश दिवस.

लोकांनी या काळात नक्षत्र चित्र आणि वैधृती योग टाळावेत. घटस्थापनेसाठी निषिद्ध वेळ म्हणजे दुपारची, रात्रीची वेळ आणि सूर्योदयानंतरची सोळा घटांपलीकडची वेळ. नऊ दिवस चालणाऱ्या या उत्सवाची सुरुवात घटस्थापनेने होते, ज्याला कलश स्थापना म्हणतात.

त्याची सुरुवात घटस्थापनेपासून होते जिथे मातीच्या भांड्यात कलश ठेवला जातो आणि भांड्याच्या गळ्यात पवित्र धागा बांधला जातो आणि त्यामध्ये माती आणि धान्याचे थर भरले जातात.

वाचा: Kojagiri Purnima Festival 2023 | कोजागिरी पौर्णिमा

देवी दुर्गा आणि पंचोपचार पूजा

एकदा कलश ठेवल्यानंतर, भक्त दुर्गादेवीची प्रार्थना करतात आणि पुढील नऊ दिवस त्यांच्या घरी राहण्यासाठी तिची पूजा करतात. या प्रक्रियेनंतर पंचोपचार पूजा केली जाते.

वाचा: Know the Importance of Navratri and Dasara | दसरा

पंचोपचार पूजेमध्ये देवीला पाच पूजेच्या वस्तू अर्पण केल्या जातात. कलश आणि सर्व देवतांना दीप अर्पण करून पूजा सुरू होते, त्यानंतर अगरबती, फुले आणि सुगंध प्रज्वलित केला जातो. पंचोपचार पूजा नैवेद्य किंवा प्रसाद देऊन समाप्त होते, ज्यामध्ये फळे आणि मिठाई यांचा समावेश होतो.

वाचा: How to Celebrate Navratri in India | प्रादेशिक पद्धती

घटस्थापना (कलश स्थापना) तारीख

अश्विन महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या प्रतिपदेपासून नवरात्रीची सुरुवात होते. या वर्षी रविवार दिनांक 15 ऑक्टोबर 2023 रोजी शारदीय नवरात्रीला सुरुवात होत आहे. नवरात्रीच्या या नऊ दिवसांमध्ये दुर्गा मातेची वेगवेगळ्या नऊ रुपात पूजा केली जाते.

वाचा: How to Celebrate Durga Puja 2023 | दुर्गा पूजा परंपरा

घटस्थापना शुभ मुहूर्त- What is the Importance of Ghatasthapana?

अभिजीत मुहूर्तामध्ये घटस्थापना करणे खूपच शुभ मानले जाते. त्यामुळे रविवार दिनांक 15 ऑक्टोबर 2023 रोजी सकाळी चित्रा नक्षत्र आणि वैधृती योगाचे दोन चरण पूर्ण होतात. त्यामुळे घटस्थापनेसाठी अभिजीत मुहूर्त सकाळी 11 वाजून 44 मिनिटे ते 12 वाजून 30 मिनिटापर्यंत असेल.

वाचा: Celebration of the Festival of Durga Puja | दुर्गा पूजा

नवरात्री उत्सवातील घटस्थापना विधी   

नवरात्रीच्या काळात घटस्थापना हा अत्यंत महत्त्वाचा विधी आहे. नवरात्रीच्या नऊ दिवसांच्या उत्सवाची सुरुवात घटस्थापनेने होते. शास्त्रात विशिष्ट कालखंडात घटस्थापना करण्यासाठी मार्गदर्शक तत्वे  आणि नियम दिलेले आहेत. घटस्थापना हा माता शक्तीचा अवतार आहे. (What is the Importance of Ghatasthapana?)

हे रात्रीच्या वेळी किंवा अमावस्येच्या वेळी केले जात नाही. घटस्थापनेसाठी सकाळची वेळ सर्वात योग्य मानली जाते. घटस्थापनाही ‘अभिजित मुहूर्त’ मध्ये करण्यास प्राधान्य दिले जाते, परंतु वैधृती योग आणि नक्षत्र चित्राचा काळ बहुतेक वेळा लोक टाळतात.

वाचा: What is Vaijayanti mala or Vana-mala? | वैजयंतीमाळ, वन-माळ

घटस्थापनेसाठी आवश्यक वस्तू  – What is the Importance of Ghatasthapana?

• घटस्थापना करण्यासाठी एक लहान आकाराचे मातीचे भांडे, ज्याला घट असे संबोधले जाते, किंवा तांब्याचा कलश वापरला जातो.  
• काळी माती किंवा वाळू  घट ठेवण्यासाठी वापरतात कारण ते शुद्धतेचे प्रतीक आहेत.
• पाच, सात किंवा नऊ प्रकारचे धान्य वापरले जाते.  
• या प्रसंगी सर्वात महत्वाच्या गरजांपैकी एक म्हणजे देवी शक्ती आणि देवी दुर्गा यांची प्रतिमा किंवा मूर्ती आवश्यक आहे.
• यंत्राचा वापर केला जातो.
• वाचा: What is the Significance of Navratri? | नवरात्रीचे महत्व
• देवाला प्रसन्न करण्यासाठी फुले लावली जातात.
• माता शक्तीला दान करण्यासाठी पाणी ठेवले जाते.
• ‘तिलक’ साठी चंदनाची पेस्ट देखील गोळा केली जाते.
• दुर्वा ‘पूजे’ दरम्यान पाणी शिंपडण्यासाठी वापरल्या जातात.  
• तांदूळ आणि हळद पावडर यांचे मिश्रण तयार केले जाते ज्याला अक्षता म्हणतात.
• वाचा: Rituals and Traditions of Durga Puja | दुर्गा पूजा विधी
• सुपारी देखील वापरली जाते.
• सोन्याचे नाणेही मूर्तीसमोर ठेवले जाते.
• इतर सामान्य पूजा साहित्य देखील वापरले जातात.
• वाचा: Significance of Ram Navami in Indian Culture: रामनवमीचे महत्व

घटस्थापना पूजा कशी केली जाते?- What is the Importance of Ghatasthapana?

नऊ दिवस चालणाऱ्या उत्सवाच्या पहिल्या दिवशी घटस्थापना केली जाते. या दिवसापासून पूजा सुरू होते आणि दसरा किंवा विजया दशमीच्या दहाव्या दिवशी समाप्त होते. विधी करण्यासाठी प्रथम पूजा कक्ष स्वच्छ केला जातो.

एक भांडे ज्याचे तोंड मोठे असते ते पेरा,  माती आणि सात प्रकारचे धान्य भरले जाते. आजकाल लोक त्यांच्याकडे उपलब्ध असलेले धान्य वापरतात. धान्य पेरताना मंत्रांचा जप केला जातो. जाड चौकोनी पलंग किंवा आयताकृती पलंग पूजा भागात सात किंवा पाच सेंटीमीटर जाडीचा बनवला जातो.

वाचा: Know the Importance of Makar Sankranti 2023 | मकर संक्रांती

त्यावर पेरलेले गारिन्स शिंपडले जातात. वालुकामय चौकोनी पलंगाच्या अगदी जवळ असलेल्या पूजा खोलीत दुर्गा किंवा देवता शक्तीची प्रतिमा किंवा मूर्ती स्थापित केली जाते. मातेच्या प्रतिमेजवळ दुर्गा नवर्ण यंत्र बसवले जाते. पेंटिंगच्या जवळ मातीचे भांडे ठेवले जाते.

वाचा: Know All About Durga Puja 2023 | दुर्गा पूजा उत्सव

चांदीचे किंवा तांब्याचे भांडे कलश म्हणून वापरले जाते, ज्यामध्ये वाळू, पाणी किंवा पेस्ट, दुर्वा, तांदूळ मिसळलेली हळद, पाच पाने, सुपारी, पाच रत्ने आणि एक नाणे असते. हे सर्व एकत्र भांड्यात ठेवले जाते. कलशाच्या वर नारळ ठेवतात व हार घालतात. घट आणि देवीच्या मुर्तीला हार घालतात व फुले वाहतात. देवीच्या प्रतिमेलाही फुले वाहतात.

वाचा: Know the Importance of Navratri 2023 | नवरात्री उत्सव

नऊ दिवस घटाजवळ दिवा तेवत ठेवतात. दररोज संध्याकाळी आणि सकाळी आरती केली जाते. पूजेसाठी अनेक मंत्रांचा जप केला जातो, सर्वात प्रसिद्ध मंत्र म्हणजे देवी दुर्गा मंत्र. देवांना फुले व प्रसाद अर्पण केला जातो.

वाळूचा पलंग ओलसर ठेवला जातो, त्यावर वेळोवेळी पाणी शिंपडले जाते.

या उत्सवात दररोज देवाला ताजे हार आणि फुले दान केली जातात. घटासाठी नऊ दिवस वेगवेगळया फुलांच्या माळा घातल्या जातात. (What is the Importance of Ghatasthapana?)

Related Posts

• Janmashtami and Dahi Handi | कृष्ण जन्माष्टमी व दहीहंडी
• The Religious Significance of Diwali | दिवाळीचे धार्मिक महत्त्व
• How to Celebrate the Festival of Bail Pola? | बैल पोळा सण
• Nag Panchami Festival 2022 the Best Information | नाग पंचमी

Post Categories

आमच्या Etopcollection वेबसाईटला जरुर भेट द्या, तसेच शैक्षणिक माहितीसाठी “ज्ञानज्योत” शैक्षणिक मराठी संकेत स्थळाला भेट द्या.

टीप: या लेखात दिलेली माहिती ही केवळ सामान्य माहितीवर आधारित आहे. कोणताही उपचार करण्यापूर्वी तज्ञांचा सल्ला जरुर घ्या.