How to Celebrate Holi Festival in India | होळी उत्सव

How to Celebrate Holi Festival in India | होळी उत्सव, होळीचे सांस्कृतिक महत्त्व, विविध कथा, महाराष्ट्रात होळी कशी साजरी करतात या बाबत अधिक जाणून घ्या.

होळी हा वसंत ऋतुचा सण, रंगांचा सण आणि प्रेमाचा सण म्हणूनही ओळखला जातो. हा हिंदू धर्मातील सर्वात लोकप्रिय आणि अत्यंत महत्वाचा सण आहे. हा सण राधा आणि कृष्ण यांच्या शाश्वत आणि दैवी प्रेमाचा उत्सव म्हणून साजरा करतात. या बाबत अधिक जाणून घेण्यासाठी वाचा How to Celebrate Holi Festival in India.

हा दिवस वाईटावर चांगल्याचा विजय दर्शवतो, कारण तो हिरण्यकशिपूवर नरसिंह नारायणाच्या रूपात देव विष्णूच्या विजयाचे स्मरण करतो. हा सण प्रामुख्याने भारतीय उपखंडात, आशियातील काही प्रदेशांमध्ये आणि पाश्चात्य जगाच्या काही भागांमध्ये देखील पसरली आहे.

होळीचा सण भारतात वसंत ऋतूचे आगमन म्हणूनही साजरा केला जातो. हिवाळ्याचा शेवट, प्रेमाचा बहर आणि अनेकांसाठी, इतरांना भेटणे, खेळणे, हसणे, बागडणे, तुटलेली नाती पुन: जोडणे हा सणाचा उददेश उद्देश आहे.

वाचा: Know the Importance of Navratri and Dasara | दसरा

हा सण वसंत ऋतूच्या कापणीच्या चांगल्या हंगामासाठी देखील ओळखला जातो. हा सण एक रात्र आणि एक दिवस चालतो, हिंदू कॅलेंडरनुसार फाल्गुन महिन्यात येणाऱ्या पौर्णिमेच्या दिवसी संध्याकाळी सुरू होतो, जो ग्रेगोरियन कॅलेंडरमध्ये मार्चच्या मध्यभागी येतो.

पहिली संध्याकाळ “होलिका दहन” किंवा “छोटी होळी” म्हणून ओळखली जाते. तर दुसऱ्या दिवशी “होळी”, “धुलिवंदन”, “धुलवड” अशा विविध नावांनी ओळखली जाते.(How to Celebrate Holi Festival in India)

होळीच्या आदल्या रात्री होलिका दहनाच्या विधीसह होळीचा उत्सव सुरू होतो. त्यासाठी लोक एकत्र जमतात, आगीसमोर धार्मिक विधी करतात आणि प्रार्थना करतात की ज्या प्रकारे राक्षस राजा हिरण्यकशिपूची बहीण होलिका अग्नीत मारली गेली होती त्याप्रमाणे त्यांच्या अंतर्गत वाईट गोष्टी नष्ट व्हाव्यात. (How to Celebrate Holi Festival in India)

वाचा: Dasara the Most Important Hindu Festival | विजया दशमी

दुसऱ्या दिवशी सकाळी धुलिवंदन हा सण साजरा केला जातो. सर्व लहानथोर एकमेकांना रंग लावतात आणि रंगात भिजवतात. वॉटर गन आणि पाण्याने भरलेले फुगे हे एकमेकांना रंगविण्यासाठी वापरले जातात. या दिवसी कोणासोबतही आणि कुठेही रंगासाठी योग्य खेळ मानला जातो.

दिवसभर लोक नाचगाण्याचा आनंद घेतात. इतर जवळच्या लोकांना, मित्रांना भेटी देतात व स्वादिष्ट पदार्थांचा आस्वाद घेतात.

होळीचे सांस्कृतिक महत्त्व

भारतीय उपखंडातील विविध हिंदू परंपरांमध्ये होळी सणाला सांस्कृतिक महत्त्व आहे. भूतकाळातील चुका संपवण्याचा आणि त्यातून मुक्त होण्याचा, इतरांना भेटून संघर्ष संपवण्याचा, विसरण्याचा आणि क्षमा करण्याचा हा सणाचा दिवस आहे.

होळी ही वसंत ऋतूची सुरुवात देखील दर्शवतो, लोकांसाठी बदलत्या ऋतूंचा आनंद घेण्याचा आणि नवीन मित्र बनवण्याचा हा एक प्रसंग आहे.

वाचा: What is the Significance of Navratri? | नवरात्रीचे महत्व

राधा कृष्ण कथा (How to Celebrate Holi Festival in India)

भारतातील ब्रज प्रदेशात, जिथे हिंदू देवता राधा आणि कृष्ण वाढले, त्यांच्या एकमेकांवरील दैवी प्रेमाच्या स्मरणार्थ हा सण रंगपंचमीपर्यंत साजरा केला जातो. सण अधिकृतपणे वसंत ऋतूमध्ये सुरू होतो. होळी हा प्रेमाचा सण म्हणून साजरा केला जातो.

गर्ग संहिता, ऋषी गर्ग यांचे एक पुराण कृत्य हे पहिले साहित्य होते ज्यात राधा आणि कृष्णाचे होळी खेळण्याचा उल्लेख आहे. उत्सवामागे एक लोकप्रिय प्रतीकात्मक आख्यायिका देखील आहे. तारुण्यात, गोरी त्वचा असलेल्या राधेला, त्याच्या सावळया रंगामुळे आवडेल की नाही याबद्दल कृष्ण निराश झाला.

त्याच्या हताशपणाने कंटाळलेली त्याची आई यशोदा त्याला राधाकडे जाण्यास सांगते आणि तिला आपला चेहरा कोणत्याही रंगात रंगवण्यास सांगते. हे राधाने केले आणि राधा आणि कृष्ण हे जोडपे झाले. तेव्हापासून, राधा आणि कृष्णाच्या चेहऱ्याचा खेळकर रंग होळी म्हणून साजरा केला जातो.

वाचा: Know the Importance of Navratri 2023 | नवरात्री उत्सव

होलिका दहन कथा (How to Celebrate Holi Festival in India)

हिंदू देव विष्णू आणि त्याचा भक्त प्रल्हाद यांच्या सन्मानार्थ होळी हा वाईटावर चांगल्याच्या विजयाचा सण म्हणून साजरा केला जातो हे स्पष्ट करण्यासाठी एक हिंदू पौराणिक आख्यायिका आहे. (How to Celebrate Holi Festival in India)

भागवत पुराणाच्या ७ व्या अध्यायातील आख्यायिकेनुसार राजा हिरण्यकश्यपू हा एक दुष्ट राक्षस राजा होता, ज्याने आपल्या राज्यातील लोकांना भगवान विष्णूची पूजा करण्यास मनाई केली होती. त्याला अमर व्हायचे होते, त्यासाठी त्याने ब्रह्मदेवाची पूजा आणि कठोर तपश्चर्या केली.

त्याच्या तपश्चर्येचे फळ म्हणून, भगवान ब्रह्मदेवाने त्याला पाच विशेष शक्ती वरदान म्हणून दिल्या. त्यामध्ये असे म्हटले होते की, त्याला मनुष्य किंवा प्राणी, ना घरामध्ये किंवा बाहेर, ना दिवसा किंवा रात्री, ना अस्त्राने किंवा कोणत्याही शस्त्राने, जमिनीवर, पाण्यात किंवा हवेत कुठेही मरण येणार नाही.

वाचा: Significance of Ram Navami in Indian Culture: रामनवमीचे महत्व

या वरदानामुळे हिरण्यकश्यप अधिक शक्तिशाली झाला आणि परिणामी तो अधिक दुष्ट आणि विश्वासघातकी बनला. हिरण्यकशिपूला स्वत: बद्दल गर्व झाला, तो स्वत: एक देव आहे असे तो मानू लागला. प्रत्येकाने फक्त त्याचीच पूजा करावी अशी मागणी त्याने केली.

हिरण्यकशिपूचा स्वतःचा मुलगा प्रल्हाद मात्र त्याच्या या मताशी असहमत होता. तो विष्णूला समर्पित होता आणि तो सतत विष्णूचाच धावा करत असे. तो भगवान विष्णूचा सर्वात मोठा भक्त होता.

यामुळे हिरण्यकशिपूला प्रल्हादाचा प्रचंड राग येत असे. त्याने प्रल्हादाला क्रूर शिक्षा दिली, अनेकवेळा त्याला जिवंत मारण्याचाही प्रयत्न केला, परंतू त्याचा कोणताही परिणाम प्रल्हादावर झाला नाही. (How to Celebrate Holi Festival in India)

वाचा: Know the Importance of Makar Sankranti 2023 | मकर संक्रांती

शेवटी, हिरण्यकशिपूने होलिका, प्रल्हादाच्या दुष्ट आत्याने, त्याला फसवून तिच्यासोबत चितेवर बसवले. त्यावेळी होलिकाने असा पोशाख घातला होता ज्यामुळे तिला अग्नीपासून कोणतिही इजा होणार नव्हती. पंरतू  प्रल्हादाने असे काहीही केले नव्हते.

अग्नी पेटवताच, होलिकेचा अंगरखा उडून गेला आणि त्याने प्रल्हादाला झाकून टाकले, त्यामुळे होलिका जळत असताना तो मात्र वाचला. शेवटी भगवान विष्णू नरसिंहाचे असे रूप धारण  करतात की जो अर्धा मानव आणि अर्धा सिंह म्हणजे जो मनुष्य किंवा प्राणी नाही.

वाचा: Know About Diwali And Laxmipujan | लक्ष्मीपूजन

संध्याकाळच्या वेळी म्हणजे जेव्हा तो दिवस किंवा रात्र नव्हती. हिरण्यकश्यपूला एका दारात नेले, जे घरामध्ये किंवा बाहेरही नव्हते. त्याला आपल्या मांडीवर बसवले, जे जमीन, पाणी किंवा हवा नव्हते, आणि नंतर राजाला सिंहाच्या पंजाने, जे शस्त्र नव्हते, त्याने मारले.

होलिका आग आणि होळी हे वाईटावर चांगल्याचा, हिरण्यकशिपूवर प्रल्हादाचा आणि होलिकाला जाळणाऱ्या अग्नीच्या प्रतीकात्मक विजयाच्या उत्सवाचे प्रतीक आहे.

वाचा: Know All About Ashadhi Ekadashi | आषाढी एकादशी

काम आणि रती (How to Celebrate Holi Festival in India)

शैव आणि शक्ती यासारख्या इतर हिंदू परंपरांमध्ये, होळीचे पौराणिक महत्त्व योग आणि सखोल ध्यानात शिवाशी जोडलेले आहे. देवी पार्वती शिवाला भूतलावर परत आणू इच्छिते, त्यासाठी वसंत पंचमीला कामदेव नावाच्या हिंदू देवाची मदत घेते.

प्रेम देव शिवाला जागे करण्यासाठी त्यांच्यावर बाण सोडतो, जेंव्ही योगी आपला तिसरा डोळा उघडतात तेंव्हा कामदेव जाळून भस्म होतो. यामुळे कामाची पत्नी रती (कामादेवी) आणि पार्वती या दोघीही अस्वस्थ होतात.

रती चाळीस दिवस शिवाची आराधना, तप करते, त्यानंतर शिव करुणेने तिला क्षमा करतो आणि प्रेमाची देवता पुन: जिवंत होते. प्रेमाच्या देवतेचे हे पुनरागमन, वसंत पंचमी सणानंतर 40 व्या दिवशी होळी म्हणून साजरे केले जाते. काम आख्यायिका आणि होळीचे त्याचे महत्त्वाचे, विशेषत: दक्षिण भारतात अनेक प्रकार आहेत.

वाचा: Gudhi Padva is the most important festival in India | गुढीपाडवा

भारतात होळीचा उत्सव कसा साजरा करतात

भारतात सर्वात प्रसिद्ध होळी ब्रज प्रदेशात साजरी केली जाते. ब्रज क्षेत्र हे मुळात भगवान श्रीकृष्णाशी संबंधित क्षेत्र आहेत. मथुरा, वृंदावन, गोवर्धन, गोकुळ, नांदगाव आणि बरसाना हे प्रदेश सर्वाधिक लोकप्रिय आहेत.

वाचा: Importance of Krishna Janmashtami | श्रीकृष्ण जन्माष्टमी 2023

महाराष्ट्रात होळी कशी साजरी करतात

महाराष्ट्रात होळी पौर्णिमा ही शिमगा म्हणूनही साजरी केली जाते, हा सण पाच ते सात दिवस चालतो. उत्सवाच्या एक आठवडा अगोदर, तरुण मंडळी समाजात फिरतात, ते सरपण आणि पैसे गोळा करतात.

शिमग्याच्या दिवशी प्रत्येक वस्तीत सरपणाचा मोठा ढिग करतात.  संध्याकाळी अग्नी पेटवला जातो. अग्निदेवाच्या सन्मानार्थ प्रत्येक घरात मिष्टान्न तयार केले जाते. पुरण पोळी हा मुख्य पदार्थ आहे आणि मुले “होळी रे होळी पुरणाची पोळी” असा जयघोष करतात.

शिमगा हा सण सर्व वाईटाचा नायनाट करतो. शिमग्यानंतर पाच दिवसांनी रंगपंचमीच्या दिवशी येथे रंगोत्सव साजरा केला जातो. या उत्सवादरम्यान, लोक कोणतेही शत्रुत्व विसरून एकमेकांना माफ करावे आणि सर्वांशी नवीन निरोगी संबंध सुरू करावेत.

वाचा: What is Vaijayanti mala or Vana-mala? | वैजयंतीमाळ, वन-माळ

सारांष (How to Celebrate Holi Festival in India)

अशा प्रकारे होळी हा सण भारतातील विविध राज्यांमध्ये विविधि नावांनी, विविध प्रकारे परंतू अतिशय आनंदाने आणि उत्साहाने साजरा केला जातो. म्हणून, या शुभ दिवसाचा आनंद घ्या, धुलिवंदनाच्या विविधि रंगांमध्ये रंगूण जा. मराठी बाणा तर्फे तुम्हाला होळीच्या हार्दिक शुभेच्छा!

Related Posts

• Janmashtami and Dahi Handi | कृष्ण जन्माष्टमी व दहीहंडी
• The Religious Significance of Diwali | दिवाळीचे धार्मिक महत्त्व
• How to Celebrate the Festival of Bail Pola? | बैल पोळा सण
• Nag Panchami Festival 2023 the Best Information | नाग पंचमी

Post Categories

आमच्या Etopcollection वेबसाईटला जरुर भेट द्या, तसेच शैक्षणिक माहितीसाठी “ज्ञानज्योत” शैक्षणिक मराठी संकेत स्थळाला भेट द्या.