Know About Severe Dehydration | गंभीर निर्जलीकरण

Know About Severe Dehydration | गंभीर निर्जलीकरणाची कारणे, लक्षणे, परिणाम, गंभीर चिन्हे व गंभीर निर्जलीकरणावर उपचारांबद्दल जाणून घ्या.

जेव्हा शरीरातील द्रवपदार्थ जास्त प्रमाणात कमी होतात  आणि शरीराला सामान्य कार्ये पार पाडण्यासाठी पुरेसे पाणी आणि इतर द्रव नसतात, तेंव्हा डिहायड्रेशन उद्भवते. कोणालाही निर्जलीकरण होऊ शकते, परंतु ही स्थिती विशेषतः लहान मुलांसाठी आणि मोठ्या प्रौढांसाठी धोकादायक आहे. (Know About Severe Dehydration)

लहान मुलांमध्ये निर्जलीकरणाचे सर्वात सामान्य कारण म्हणजे तीव्र अतिसार आणि उलट्या होणे. वृद्ध प्रौढ व्यक्तींच्या शरीरात नैसर्गिकरित्या पाण्याचे प्रमाण कमी असते आणि अशा परिस्थितीत ते औषधे घेत असतील तर त्यामुळे निर्जलीकरणाचा धोका वाढतो.

याचा अर्थ असा की फुफ्फुस किंवा मूत्राशयावर परिणाम करणारे संक्रमण यांसारख्या किरकोळ आजारांमुळेही वृद्ध व्यक्तींमध्ये निर्जलीकरण होऊ शकते. अधिक द्रव पिऊन तुम्ही सामान्यतः सौम्य ते मध्यम निर्जलीकरण दूर करू शकता, परंतु गंभीर निर्जलीकरणास त्वरित वैद्यकीय उपचारांची आवश्यकता असते.

गंभीर हायड्रेशन ही वैद्यकीय आणीबाणी आहे. निर्जलीकरणाची ही प्रगत स्थिती कशी ओळखावी आणि नंतर काय करावे हे जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे. जर तुम्हाला गंभीर निर्जलीकरणाचा अनुभव येत असेल तर शरीराचे नुकसान आणि इतर आरोग्यविषयक गुंतागुंत टाळण्यासाठी, तुम्हाला इमर्जन्सी रूममध्ये इंट्राव्हेनस फ्लुइड्स आणि इतर उपचारांची आवश्यकता असू शकते.

शरीर निर्जलीकरणाच्या अवस्थेत असते जेव्हा द्रवपदार्थाची पातळी अशा बिंदूपर्यंत खाली येते ज्यावर रक्ताभिसरण आणि श्वासोच्छ्वास यासारखी शारीरिक कार्ये सामान्यपणे कार्य करू शकत नाहीत.

जेव्हा शरीरात जाणा-या द्रवापेक्षा जास्त द्रव शरीर गमावते तेव्हा निर्जलीकरण होते. तुम्ही सहसा पाणी किंवा इलेक्ट्रोलाइट्सने भरलेले पेय पिऊन सौम्य निर्जलीकरणावर उपाय करू शकता. परंतू मुले, प्रौढ वृद्ध आणि गरोदर स्त्रिया विशेषतः गंभीर निर्जलीकरणाशी संबंधित गंभीर आरोग्य समस्यांचे बळी ठरु शकतात.

1) गंभीर निर्जलीकरणाची कारणे (Know About Severe Dehydration)

• उष्णता: उष्ण हवामानात सक्रिय राहणे किंवा उन्हामध्ये जास्त वेळ घालवणे यासारख्या अति तापमानातील प्रदर्शनामुळे जास्त घाम येणे, यामुळे निर्जलीकरण होऊ शकते.
• आजार: अतिसार किंवा उलट्या होण्यास कारणीभूत असणारा आजार देखील थोड्या वेळात शरीरातील द्रवपदार्थ कमी शकतो. तुम्हाला उलट्या किंवा जुलाब होत असल्यास, आणि तुम्ही शरीरात द्रवपदार्थ घेऊ शकत नसल्यास, सौम्य निर्जलीकरण गंभीर निर्जलीकरणात बदलू शकते.
• मद्यपान: जास्त प्रमाणात आणि जास्त वेळा मद्यपान केल्याने, शरीरातील  ठराविक द्रवपदार्थ कमी होऊन निर्जलीकरणाचा धोका निर्माण होऊ शकतो.
• औषधे: तुम्ही उच्च रक्तदाबासाठी लघवीचे प्रमाण वाढवणारी काही औषधे घेतल्यास, शरीरातील द्रव जलद कमी होणे सुरु होते व त्यातून निर्जलीकरण होऊ शकते.

जर तुम्हाला डिहायड्रेशनची सुरुवातीची चिन्हे दिसली नाहीत किंवा तुम्ही शरीर लवकर रीहायड्रेट केले नाही, तर तुम्ही सौम्य निर्जलीकरणापासून गंभीर निर्जलीकरणाकडे जाऊ शकता.

2) गंभीर निर्जलीकरणाची लक्षणे आणि परिणाम

गंभीर निर्जलीकरणाच्या लक्षणांमध्ये खालील बाबींचा समावेश होतो.

• तहान: तुम्ही हे लक्षात घेतले पाहिजे की, तुम्हाला जास्त तहान लागणे हा निर्जलीकरण होण्याचा पहिला संकेत आहे. डिहायड्रेशन सुरु झाल्यानंतर शरीर पाण्याची मागणी करते त्यामुळे तहान  वाढते.
• कमी लघवी करणे: नेहमीपेक्षा तहान लागण्याव्यतिरिक्त, निर्जलीकरणाच्या लक्षणांमध्ये कमी वेळा आणि कमी प्रमाणात लघवी होणे, तसेच लघवीचा रंग गडद असणे यांचा समावेश होतो.
• लघवी न येणे: जर तुम्ही अजिबात लघवी करत नसाल, तर तुम्हाला गंभीरपणे निर्जलीकरण होण्याची शक्यता आहे. अशावेळी त्वरित वैद्यकीय मदत घ्यावी.
• घाम न येणे: सामान्यपणे कार्य करण्यासाठी शरीराला पुरेशा द्रवपदार्थांची गरज असते. शरीर जास्त गरम होऊनही घाम न आल्यास शरीरातील द्रव कमी होण्याचे लक्षण असू शकते. ज्यामुळे उष्मा-संबंधित आजार लवकर होऊ शकतात.
• डोकेदुखी आणि चक्कर येणे: चक्कर येणे आणि हलके डोके दुखणे ही सौम्य किंवा मध्यम निर्जलीकरणाची चिन्हे आहेत. जर ती लक्षणे वाढत गेली तर त्वरित वैद्यकीय मदत घ्या.
• खराब त्वचा टर्गर: खराब त्वचा टर्गर म्हणजे जेव्हा त्वचेवर एखादया ठिकाणी हलकाच चिमटा काढल्यानंतर गोळा झालेली त्वचा मूळ स्वरुपात परत येण्यासाठी जास्त वेळ घेते.

गंभीर निर्जलीकरणामुळे मेंदूचे नुकसान होऊ शकते आणि काही प्रकरणांमध्ये मृत्यू देखील होऊ शकतो.

वयोवृद्धांनी हायड्रेटेड राहण्याविषयी विशेषत: लक्ष देणे आवश्यक आहे कारण त्यांना कधी तहान लागते आणि निर्जलीकरण होते याची त्यांना कमी माहिती असू शकते.

3) त्वचा आणि निर्जलीकरण (Know About Severe Dehydration)

तुमची त्वचा दोन बोटांच्या चिमटीमध्ये दाबल्यास तुम्ही किती निर्जलित आहात याची तुम्हाला जाणीव होऊ शकते. उदाहरणार्थ, तुम्ही तुमच्या हातावरची त्वचा चिमटीत दाबून सोडल्यानंतर ती पटकन तिच्या सामान्य स्वरूपावर परत येईल.

जर त्वचा परत पूर्ववत स्थितीत दिसत नसेल किंवा पृष्ठभागाखाली एकत्र चिकटलेली असेल, तर हे लक्षण असे सांगते की तुम्ही गंभीरपणे निर्जलित आहात.

4) मुलांमध्ये निर्जलीकरणाची गंभीर चिन्हे

अगदी लहान मुलांमध्ये, गंभीर निर्जलीकरण होऊ शकते जेव्हा त्यांच्यात:

• रडताना अश्रू येत नाहीत
• सुस्तीची चिन्हे
• नेहमीपेक्षा जास्त काळ कोरडे डायपर
• थंड, चिकट हातपाय

गंभीर डिहायड्रेशनवर त्वरीत उपचार न केल्यास मुलांमध्ये आरोग्यावर गंभीर परिणाम होऊ शकतात.

5) गर्भधारणेतील चिन्हे (Know About Severe Dehydration)

गर्भधारणेदरम्यान गंभीर निर्जलीकरणाच्या लक्षणांमध्ये हे समाविष्ट आहे:

• अत्यंत तहान
• बुडलेले डोळे
• जलद हृदय गती
• रक्तदाब कमी होणे
• कोरडे तोंड
• कोरडी त्वचा, तसेच खराब टर्गर
• लवकर प्रसूती

निर्जलीकरण देखील ब्रॅक्सटन-हिक्स आकुंचन ट्रिगर करू शकते, जे वास्तविक आकुंचनासारखे वाटते, परंतु ते खोट्या श्रमाचे लक्षण मानले जाते.

6) गंभीर निर्जलीकरणावर उपचार

• गंभीर निर्जलीकरणाद्वारे रीहायड्रेट करण्यासाठी सहसा पाणी किंवा इतर पेये पुरवणे जास्त आवश्यक असते.
• तुम्‍हाला वैद्यकिय सेवा मिळताच अंतस्‍त्रीय द्रवांसह उपचार सुरू केले पाहिजेत.
• IV द्रव हे सहसा खारट द्रावण असतात, जे पाणी, सोडियम आणि इतर इलेक्ट्रोलाइट्सचे बनलेले असतात. पिण्याऐवजी IV द्वारे द्रवपदार्थ मिळवून, तुमचे शरीर ते अधिक लवकर शोषून घेऊ शकते आणि जलद बरे होऊ शकते.
• हॉस्पिटलमध्ये असताना, तुमचे शरीर बरे झाल्यावर ते सामान्य स्थितीत परत येत असल्याची खात्री करण्यासाठी तुमचा रक्तदाब आणि हृदय गती यांचे निरीक्षण केले जाईल.
• तुम्हाला पाणी किंवा इतर हायड्रेटिंग शीतपेये पिण्यास देखील प्रोत्साहित केले जाईल.
• वाचा: Know the Health Benefits of Buttermilk | ताकाचे फायदे

i) मुलांसाठी

स्पोर्ट ड्रिंक्समध्ये भरपूर साखर असते, त्यामध्ये सोडियम आणि पोटॅशियमसारखे पाणी आणि महत्त्वाचे इलेक्ट्रोलाइट्स देखील असतात.

• एक पातळ स्पोर्ट्स ड्रिंक – 1 भाग स्पोर्ट्स ड्रिंक ते 1 भाग पाणी – मुलांसाठी उपयुक्त असू शकते.
• अगदी लहान मुलांना पातळ स्पोर्ट्स ड्रिंक्स किंवा एका वेळी एक चमचे पाणी देण्याचा प्रयत्न करा. गिळणे कठीण असल्यास, सिरिंज वापरून पहा.

हे सौम्य निर्जलीकरण किंवा IV रीहायड्रेशन उपचारानंतर द्रव पातळी निरोगी श्रेणीत ठेवण्यास मदत करू शकते. वाचा: How to beware of heatstroke | उष्माघातापासून सावध रहा

ii) गरोदर स्त्रियांसाठी

आपण पाणी किंवा स्पोर्ट्स ड्रिंक्ससह रीहायड्रेट देखील करू शकता. जर तुम्हाला सकाळी किंवा दिवसाच्या कोणत्याही वेळी मळमळ होत असेल तर, तुमचे द्रव कमी करण्यासाठी तुम्हाला बरे वाटेल अशी वेळ शोधण्याचा प्रयत्न करा.

वाचा: 11 Amazing Summer Drinks | अप्रतिम उन्हाळी पेये

iii) पेये आणि हायड्रेशन

रीहायड्रेटिंगसाठी चांगले पेय पाणी आणि काही इलेक्ट्रोलाइट स्पोर्ट्स ड्रिंक्स सोबत, सूप, दूध आणि नैसर्गिक फळांचे रस हे सर्व रिहायड्रेटिंग पेये म्हणून गणले जातात. वाचा:  Know all about Diabetes | मधुमेहाविषयी सर्व काही

iv) निर्जलीकरण टाळण्यासाठी पेये

लक्षात ठेवा की सर्व पेये रीहायड्रेशनमध्ये मदत करत नाहीत.

• कोला आणि सोडा. साखर-गोड शीतपेये विश्वसनीय स्त्रोत खरोखर तुमचे निर्जलीकरण खराब करू शकतात आणि मूत्रपिंडाशी संबंधित निर्जलीकरण समस्यांना कारणीभूत ठरू शकतात.
• दारू, बिअरसह. तुम्हाला अपवादात्मक तहान लागल्यावर थंड बिअर जितकी ताजेतवाने वाटेल तितकीच, तुम्ही रीहायड्रेट करण्याचा प्रयत्न करत असल्यास तुम्ही अल्कोहोल टाळावे.
• कॅफिनयुक्त पेये. कॅफिनयुक्त आणि अल्कोहोलयुक्त पेये लघवीचे प्रमाण वाढवणारे औषध म्हणून कार्य करतात, ज्यामुळे तुम्हाला नेहमीपेक्षा जास्त लघवी होते आणि तुमच्या द्रवपदार्थाच्या सेवनाच्या तुलनेत तुमचे द्रव कमी होते. यामध्ये कॉफी, ब्लॅक टी, ग्रीन टी आणि एनर्जी ड्रिंक्स यांचा समावेश आहे.
• वाचा: Strange facts about the human body | मानवी शरीर तथ्ये

7) सारांष (Know About Severe Dehydration)

गंभीर निर्जलीकरण ही संभाव्य जीवघेणी वैद्यकीय आणीबाणी आहे. यामुळे तुमच्या मूत्रपिंड, हृदय आणि मेंदूला गंभीर नुकसान होऊ शकते. गंभीर हायड्रेशन टाळण्यासाठी, तुम्हाला रीहायड्रेट करणारे द्रव पिऊन निर्जलीकरणाच्या लक्षणांना प्रतिसाद द्या.

आपण दिवसभर द्रवपदार्थ सेवन केल्यास आपण निर्जलीकरणाचा इशारा देखील टाळू शकता. तुम्ही किती प्यावे हे तुमचे वय, वजन आणि एकूण आरोग्य यासह अनेक घटकांवर अवलंबून आहे.

मूत्रपिंडाचा आजार असलेल्या लोकांना, उदाहरणार्थ, इतर व्यक्तींपेक्षा कमी पिणे आवश्यक आहे. जे लोक शारीरिकदृष्ट्या सक्रिय आहेत त्यांना इतरांपेक्षा जास्त पिणे आवश्यक आहे.

तुम्हाला खात्री नसल्यास, तुमच्या डॉक्टरांशी बोला. तुमच्या लघवीचा रंग पाहून तुम्ही त्वरीत तपासणी देखील करू शकता. जर तुम्ही दररोज नियमितपणे लघवी करत असाल आणि रंग जवळजवळ पारदर्शक असेल, तर तुम्ही कदाचित चांगले हायड्रेटेड असाल.

टीप: या साइटवरील माहिती व्यावसायिक वैद्यकीय सेवा किंवा सल्ल्यासाठी पर्याय म्हणून वापरली जाऊ नये. तुम्हाला तुमच्या आरोग्याविषयी प्रश्न असल्यास आरोग्य सेवा प्रदात्याशी संपर्क साधा.

Related Posts

• Know All About Dehydration | डिहायड्रेशन
• What to know about Dehydration | निर्जलीकरण
• How to Recognize the Dehydration? | निर्ज. कसे ओळखावे
• Know the Dehydration in Olders | वृद्धांमध्ये निर्जलीकरण
• Know the dehydration signs in kids | निर्जलीकरण चिन्हे
• Know About Hypertonic Dehydration | हायपरटोनिक

Post Categories

आमच्या Etopcollection वेबसाईटला जरुर भेट द्या, तसेच शैक्षणिक माहितीसाठी “ज्ञानज्योत” शैक्षणिक मराठी संकेत स्थळाला भेट द्या.