Know All About Dehydration | डिहायड्रेशन

Know All About Dehydration | निर्जलीकरण म्हणजे काय? त्याची कारणे, लक्षणे, निर्जलीकरण झाल्यास काय करावे? डॉक्टरांकडे कधी जावे, याबद्दल सर्व जाणून घ्या.

डिहायड्रेशन तेव्हा होते, जेव्हा शरीरात असलेल्या द्रवपदार्थापेक्षा शरीर जास्त द्रव गमावते. जेव्हा शरीरातील सामान्य पाण्याचे प्रमाण कमी होते, तेव्हा ते शरीरातील खनिजांचे (मीठ आणि साखर) संतुलन बिघडवते, ज्यामुळे ते कार्य करण्याच्या पद्धतीवर परिणाम करते. (Know All About Dehydration)

निरोगी मानवी शरीराचा दोन तृतीयांश भाग पाण्याचा बनतो. हे सांधे आणि डोळयास वंगण घालते, पचनास मदत करते, कचरा आणि विषारी पदार्थ बाहेर टाकते आणि त्वचा निरोगी ठेवते. (Know All About Dehydration)

Table of Contents

1) निर्जलीकरण म्हणजे काय?

नॅशनल लायब्ररी ऑफ मेडिसिन म्हणते की जेव्हा शरीरात पाहिजे तितके पाणी आणि द्रव नसतात तेव्हा निर्जलीकरण होते. शरीरातील द्रवपदार्थ किती गमावला आहे किंवा कमी झाला आहे यावर आधारित ते सौम्य, मध्यम किंवा गंभीर असू शकते. आणि गंभीर निर्जलीकरण ही जीवघेणी आणीबाणी आहे.

जेव्हा शरीरात आवश्यक तेवढे पाणी नसते तेव्हा डिहायड्रेशन होते. शरीरात पाणी पुरेसे नसल्यास, आपले शरीर योग्यरित्या कार्य करू शकत नाही. शरीरातून किती द्रव नष्ट झाला आहे यावर अवलंबून सौम्य, मध्यम किंवा गंभीर निर्जलीकरण होऊ शकते.

2) निर्जलीकरणाची कारणे (Know All About Dehydration)

उन्हाळ्याच्या महिन्यांत अति उष्णतेमुळे, शारीरिक हालचालींमुळे निर्जलीकरणावर लक्ष केंद्रित केले जाते. हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की, निर्जलीकरणास कारणीभूत असलेल्या अधिक घटना आहेत. निर्जलीकरण हे शरीरातील द्रवपदार्थ गमावणे, पुरेसे द्रव न पिणे किंवा दोन्हीमुळे होते.

याचा अर्थ डिहायड्रेशन हे द्रवपदार्थ कमी झाल्यामुळे देखील होऊ शकते. ताप, उलट्या, अतिसार किंवा खूप लघवी करणे. हे तुम्हाला पुरेसे द्रव न मिळाल्याने देखील होऊ शकते कारण तुम्ही आजारी आहात आणि तुम्हाला काहीही खाणे किंवा प्यावेसे वाटत नाही, तुम्हाला मळमळ होत आहे किंवा तुम्हाला घसा खवखवणे किंवा तोंडात फोड येणे इ.

दररोज घाम येणे, श्वास घेणे, लघवी करणे, शौचास येणे, अश्रू आणि लाळ (थुंकणे) या द्वारे आपल्या शरीरातील पाणी कमी होणे सामान्य आहे.

सामान्यत: द्रवपदार्थ पिऊन आणि पाणी असलेले पदार्थ खाऊन कमी झालेले द्रव बदलतात. शरीरासाठी आवश्यक पाणी न पिल्यास किंवा पुरेसे द्रवयुक्त अन्नपदार्थ न घेतल्यास, निर्जलीकरण होऊ शकते.

3) शरीरातील पाणी कमी होण्याची कारणे

ताप
अतिसार
उलट्या होणे
जास्त घाम येणे
भरपूर लघवी करणे (मधुमेह आणि काही औषधे यामुळे जास्त वेळा लघवी येते.)
तुम्ही व्यस्त आहात आणि पुरेसे पाणी प्यायला विसरलात.
तुम्हाला तहान लागली आहे हे समजत नाही.
तुम्हाला पाणी प्यावेसे वाटत नाही, कारण तुम्हाला घसा किंवा तोंडात फोड येत आहेत किंवा तुमच्या पोटात दुखत असल्यास.

4) प्रौढांमध्ये निर्जलीकरणाची लक्षणे

i) सौम्य किंवा मध्यम निर्जलीकरणाची लक्षणे

तहान
कोरडे किंवा चिकट तोंड
जास्त लघवी न करणे
गडद पिवळी लघवी
कोरडी, थंड त्वचा
डोकेदुखी
स्नायू पेटके

ii) गंभीर निर्जलीकरणाची लक्षणे

लघवी न करणे किंवा खूप गडद पिवळी लघवी होणे
खूप कोरडी त्वचा
गरगरल्यासारखे वाटणे
जलद हृदयाचा ठोका
जलद श्वास घेणे
लाल डोळे
तंद्री, ऊर्जेचा अभाव,
गोंधळ किंवा चिडचिड
मूर्च्छा येणे

iii) लहान मुलांची लक्षणे (Know All About Dehydration)

तोंड आणि जीभ कोरडी पडणे
रडताना अश्रू येत नाहीत
डायपर 3 तास कोरडे
बुडलेले डोळे, गाल, कवटीच्या वरच्या बाजूला मऊ ठिपके
तंद्री, ऊर्जेचा अभाव किंवा चिडचिड
गंभीर निर्जलीकरण ही एक वैद्यकीय आणीबाणी आहे आणि त्यावर त्वरित उपचार करणे आवश्यक आहे.
वाचा: How to Deal With Frustration | निराशेला कसे सामोरे जावे

5) डिहायड्रेशनचा धोका कोणाला आहे?

कोणालाही निर्जलीकरण होऊ शकते, परंतु काही लोकांसाठी शक्यता जास्त आहे:

लहान मुले: लहान मुलांना तीव्र जुलाब आणि उलट्या झाल्यास शरीरातील सर्वाधिक पाणी कमी होण्याची शक्यता अधिक असते. जास्त तापाने शरीरातील पाणी कमी होते. सर्वात लहानमुले ज्यांना तहान लागली आहे हे कळत नाही किंवा ते स्वतःचे पेय घेऊ शकत नाहीत.
वृद्ध व्यक्ती: वृद्धांना अनेकदा त्यांना तहान लागली आहे हे समजले तरी, हालचाल करता येत नसल्यास, त्यांना सहज पेय मिळू शकत नाही किंवा वैद्यकीय परिस्थितीमुळे ते पुरेसे द्रवपदार्थ घेऊ शकत नाहीत.
आजारी व्यक्ती: जे लोक सर्दी किंवा घसादुखीने आजारी आहेत त्यांना खाण्याची किंवा पिण्याची इच्छा होत नाही.
मधुमेह: टाईप 1 किंवा टाईप 2 मधुमेहासारखा जुनाट आजार असलेले लोक हा आजार अनियंत्रित असल्यास खूप लघवी करू शकतात.
उष्ण व दमट हवामान: जे लोक उष्ण आणि दमट हवामानात बाहेर सक्रिय असतात ते कधीकधी प्रभावीपणे थंड होऊ शकत नाहीत कारण त्यांच्या घामाचे बाष्पीभवन होत नाही. यामुळे शरीराचे तापमान वाढू शकते आणि अधिक पाण्याची आवश्यकता असते.
ॲथलीट: दीर्घकाळ व्यायाम करताना ते घामाद्वारे मोठ्या प्रमाणात शरीरातील द्रव गमावू शकतात.

6) दररोज किती पाणी प्यावे?

दररोज श्वास, घाम, लघवी आणि आतड्यांद्वारे पाणी कमी होते. शरीर योग्यरित्या कार्य करण्यासाठी, पेये आणि पाणी असलेल्या पदार्थांचे सेवन करून पाणीपातळी राखली पाहिजे.

समशीतोष्ण हवामानात राहणाऱ्या सरासरी, निरोगी प्रौढ व्यक्तीला किती द्रवपदार्थाची गरज असते?

पुरुषांसाठी दररोज सुमारे 15.5 कप (3.7 लीटर) द्रवपदार्थ
महिलांसाठी दररोज सुमारे 11.5 कप (2.7 लीटर) द्रवपदार्थ

या शिफारशींमध्ये पाणी, इतर पेये आणि अन्न यातील द्रव समाविष्ट आहेत. दैनंदिन द्रवपदार्थाच्या सेवनापैकी सुमारे 20% सामान्यतः अन्न आणि उर्वरित पेयांमधून येते. वाचा: How to Improve the Vision? | दृष्टी कशी सुधारायची?

7) निर्जलीकरण झाल्यास काय करावे?

जर निर्जलीकरण होत असेल तर भरपूर द्रवपदार्थ जसे की पाणी, पातळ द्रव किंवा फळांचा रस प्या. मोठ्या प्रमाणात चहा किंवा कॉफीपेक्षा हे जास्त प्रभावी आहेत. काही ड्रिंक्समध्ये तुमच्या गरजेपेक्षा जास्त साखर असू शकते आणि जास्त प्रमाणात घेणे कठिण असू शकते.

उलट्या होत असल्याने पाणी पिणे कठीण वाटत असल्यास, सतत थोडे-थोडे पाणी पिण्याचा प्रयत्न करा.

निर्जलीकरण झालेल्या अर्भकांना आणि लहान मुलांना मुख्य बदली द्रव म्हणून एकट्या मोठ्या प्रमाणात पाणी देऊ नये. याचे कारण असे की ते त्यांच्या शरीरातील खनिजांची आधीच कमी पातळी खूप कमी करू शकते आणि इतर समस्यांना कारणीभूत ठरू शकते.

त्याऐवजी, त्यांना पातळ स्क्वॅश किंवा रीहायड्रेशन सोल्यूशन द्यावे. लहान मुलामध्ये द्रव मिळविण्यासाठी तुम्हाला एक चमचा किंवा सिरिंज उपयुक्त ठरू शकते.

उपचार न केल्यास, गंभीर निर्जलीकरण गंभीर असू शकते आणि फिट्स, मेंदूचे नुकसान आणि मृत्यू होऊ शकतो. वाचा: Reasons for Drinking Coconut Water | नारळ पाणी का प्यावे?

8) डॉक्टरांकडे कधी जावे (Know All About Dehydration)

भरपूर द्रव पिऊनही निर्जलीकरणाची लक्षणे कायम राहिल्यास किंवा लहान मूल निर्जलीकरण झाले आहे असे वाटत असल्यास डॉक्टरांना भेटा.

डॉक्टरांना डिहायड्रेशनचा संशय असल्यास, शरीरातील क्षारांचे जसे की, सोडियम आणि पोटॅशियम यांचे संतुलन तपासण्यासाठी, रक्त तपासणी किंवा लघवी चाचणी होऊ शकते.

खालीलपैकी कोणतीही लक्षणे आढळल्यास ताबडतोब डॉक्टरांशी संपर्क साधा.

अत्यंत तहान
असामान्यपणे थकल्यासारखे (सुस्त) किंवा गोंधळलेले वाटणे
आठ तास लघवी न होणे
जलद हृदयाचा ठोका
उभे राहिल्यावर चक्कर येणे जे काही सेकंदांनंतर दूर होत नाही

जर बाळाला गेल्या 24 तासांत अतिसाराचे सहा किंवा त्याहून अधिक वेळा झाले असतील किंवा गेल्या 24 तासांत तीन वेळा किंवा त्याहून अधिक उलट्या झाल्या असतील तर डॉक्टरांशी संपर्क साधावा.

वाचा: Lemonade and mint are useful in summer | पुदिन्यासह लिंबू पाणी

9) सारांष (Know All About Dehydration)

कोणताही त्रास झाल्यानंतर उपचार करण्यापेक्षा तो होणार नाही त्याकडे लक्ष देणे केंव्हाही चांगले. निर्जलीकरण टाळण्यासाठी, भरपूर द्रव प्या, फळे आणि भाज्या यासारखे पाणी जास्त असलेले पदार्थ खा.

तहान लागण्याची वाट न पाहता थोडया-थोडया अंतराणे पाणी प्या. उलट्या किंवा जुलाब यासारख्या परिस्थितींचा अनुभव येत असल्यास अधिक द्रवपदार्थ घेण्याची आवश्यकता असू शकते.

टीप: या वेबसाइटवर प्रदान केलेली माहिती व्यावसायिक वैद्यकीय सल्ला, निदान किंवा उपचारांना पर्याय म्हणून अभिप्रेत किंवा निहित नाही; त्याऐवजी, या साइटवर उपलब्ध असलेली सर्व माहिती, सामग्री केवळ सामान्य माहितीच्या उद्देशाने आहे. या वेबसाइटच्या वाचकांनी कोणत्याही वैद्यकीय स्थिती किंवा उपचारांच्या संदर्भात त्यांच्या डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.

Related Posts

Post Categories

General